Romeinse Limespad: wandelen van Odijk naar Centraal Station Utrecht

Forten en bunkers

Zaterdag 10 juni 2023
20 kilometer

Groepsschuilplaatsen tussen het fort bij Rhijnauwen en het fort bij Vechten

Strategisch belangrijk gebied

Het bord laat ons uitbundig weten dat we nu het Bunkerpad betreden. We zijn dan ook niet verrast dat er bunkers staan. Maar na vijftig meter tellen we er al minstens dertien om ons heen met vrij korte tussenruimtes. "Waarom hebben ze er hier zoveel gebouwd? De weg van Bunnik naar Utrecht moet een belangrijke nadering zijn geweest."

Even zoeken op internet leert dat deze provinciale weg, N411, en de spoorlijn Arnhem-Utrecht in de twee wereldoorlogen inderdaad belangrijke naderingen naar het westen van Nederland waren. Er was nog een reden waarom er hier naast forten ook veel bunkers zijn gebouwd. We lopen hier op de zogenaamde Houtense Vlakte. Dat is het gebied ten oosten van de stad Utrecht, tussen het tegenwoordige Utrechtse Sience Park en de gemeente Houten. Omdat het gebied hoger ligt dan de omgeving kan het niet geïnundeerd worden. Hierdoor vormde de Houtense Vlakte destijds een zwakke plek in de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Bij een doorbraak van de vijand konden de inundaties hier omtrokken worden en lag de weg naar Den Haag en Amsterdam open.

Voor een effectieve verdediging zijn rond dit gebied dan ook veel forten gebouwd. Al in het begin van de negentiende eeuw zijn de vier lunetten aangelegd ter afsluiting van de oostrand van de stad Utrecht. In de jaren 1860 werd rond Utrecht een tweede kring van forten aangelegd. Deze verdedigingslinie lag verder van de stad omdat de reikwijdte van het geschut gedurende de 19e eeuw flink was vergroot. Op de Houtense Vlakte verschenen toen ook twee nieuwe forten: Fort bij Rijnauwen en Fort bij Vechten.

Blijkbaar konden de militairen vanuit de forten toch niet voldoende het gebied tussen de twee forten onder waarneming en vuur houden om het echt af te sluiten. Tijdens de Eerste Wereldoorlog zijn op de Houtense Vlakte veel betonnen groepsschuilplaatsen gebouwd. Deze zijn nog steeds in het landschap terug te vinden. Ze waren bedoeld als onderkomen bij beschietingen en bombardementen, als de loopgraven tussen de schuilplaatsen niet genoeg dekking boden. Een aantal groepsschuilplaatsen is uitgerust met een schietgat zodat ze ook als kazemat voor een machinegeweer gebruikt konden worden.

Odijk-Bunnik

Dit leren wij allemaal onderweg en na afloop. Niet gering. We leren nog veel meer. Daarover later. Vanochtend brachten trein en bus ons terug naar onze LEP (laatste eindpunt) Odijk. Door de verwachte warmte starten we vroeger dan normaal. De Kromme Rijn ligt er nog en maakt het volgen van de route lekker simpel. Achtertuinen, hoge hagen van doorgeschoten gras, tapijten van populieren zaadpluis, hoge en lage wegonderdoorgangen laten wij achter ons om in het Wapen van Bunnik de appeltaart met slagroom te genieten. Prima gebakken en een heerlijke eerste rust.

een sneeuwveld van zaadpluis op een green van de Bunnikse golfbaan

de Oude Kerk van Bunnik

Bunnik-Fort bij Vechten

Ondanks ons trage tempo weten wij twee kanovaarders voor te blijven. We lopen dus harder dan de stroomsnelheid van die Kromme Rijn. Deze oppepper is van korte duur als twee dames ons eenvoudig inhalen ondanks hun regelmatige stop om op het Jaagpad vlierbloesem te plukken. Om vlierbloesemsiroop te maken laten we ons vertellen. Dichter bij Rhijnauwen neemt de drukte op het water toe. De gelijknamige theetuin is zo te zien een geliefd doel voor kanoërs en roeiers. Begrijpelijk, want het ziet er aantrekkelijk uit daar aan de overkant.

afwisselende stukken in de zon en schaduw

Bij de parkeerplaats van Rhijnauwen verlaten we de Kromme Rijn, onze metgezel vanaf Wijk bij Duurstede voor meer dan twintig kilometer. Het bunkerpad, waar je ook boerenbunkergolf kunt spelen, leidt ons dwars door de weilanden en langs de bunkers naar het Fort bij Vechten. Onderweg leren we waarom het Fort zo heet als we een cluster boerderijen en huizen passeren die het vroegere dorpje Vechten vormen. Nu is het een kleine woongemeenschap binnen de gemeente Bunnik. Op Wikipedia leren we dat dit kleine gehuchtje langs de N411 een lange geschiedenis kent. In de Romeinse tijd lag hier vlakbij het castellum Fectio, dicht bij de plek waar de rivier de Vecht (Fectio) zich van de Rijn afsplitste.

tegenwoordig loop je via een houten brug naar een traverse van de vestingwal

vroeger liep je niet zo maar aan vijandzijde over de gracht.
vanuit de bunkers werd je gezien en beschoten.

Fort bij Vechten

Na het passeren van de spoorlijn en de onderdoorgang van de A12 bereiken we een ruim aangelegde parkeerplaats met de aankondiging van het Waterlinie Museum in het Fort bij Vechten. Het wandelpad leidt naar een houten brug die verbonden is met een doorsnijding van de vestingwal. Dit nieuwe gangetje geeft een goede indruk van de aanzienlijke dikte van de wal. Binnen in het fort zie je links en rechts bunkers die de fortgracht onder waarneming en vuur moesten houden. Het meest opvallend is de grote zogenaamde bomvrije kazerne.

Het hele fort telt zestien bomvrije grondgedekte gebouwen lees ik. In het fort is nog een kleiner fort gemaakt, dit reduitgebouw functioneerde als laatste toevluchtsoord. Het geschut van het fort grendelde de Houtense Vlakte en de spoorlijn Arnhem-Utrecht af. Tijdens de mobilisatie van 1914-1918 werden de eerder genoemde loopgraven en schuilplaatsen van gewapend beton aangebracht. Zelfs nog in 1939-1940 werden drie gietstalen mitrailleurkazematten op de frontwal van het fort gebouwd.

Wij lopen het Waterliniemuseum kort in en uit, zwerven langs festivaltenten in aanbouw en monden uit bij een brasserie in een van de voormalige houten fortgebouwen. Het fort wordt tegenwoordig als evenementenlocatie gebruikt. Volgens de bediening tijdens onze rust zouden de enorme festivaltenten en alle tafeltjes op het terras van de brasserie opgebouwd worden voor een bruiloft met 700 gasten. Je zult als bruidspaar op dit mega-idee gekomen zijn en ieder even persoonlijk voor zijn en haar komst willen bedanken. Dat kun je dan beter vanaf een bühne doen. Vanaf de bühne, niet voor de bühne.

een oude toegangsbrug in de richting van het reduit

Castellum Fectio

Jazeker, ook vandaag op het Romeinse Limespad weer een herinnering aan de Romeinen. Dit keer in de vorm van een plattegrond van een Castellum, een soort Romeinse kazerne met barakken voor de manschappen en het kader, een wapenlokaal, een voorpoort en een achterpoort. Alles om die Batavieren buiten de Romeinse deur te houden. Castellum Fectio wordt met een in de grond verwerkte plattegrond en informatieteksten uit de doeken gedaan. Het geeft een goede indruk van de omvang van dit Romeinse verdedigingssteunpunt op de splitsing van de toenmalige Rijn en Vecht.

duidelijk de achterpoort

Mars naar Utrecht

Wij marcheren door over de Marsdijk, passeren de mooi onderhouden boerderij Nieuw Slagmaat, sluipen onder de A-27 door, maken nog wat foto's van de prachtige tuin bij voormalige boerderij de Klomp en stormen met wat verkeerd lopen door langs de Plas Laagraven om tenslotte met een loopbrug over de A12 het 'Utrecht binnen de snelwegen' te bereiken.

natuurlijke klompen bij boerderij De Klomp.

Vroeger had je steden binnen de wallen of binnen de grachten. Dat gaf in ieder geval gevoelsmatig een veilig gevoel. Utrechters kunnen zich veilig wanen achter hun snelwegen. Te voet kom je er overdag niet levend in zonder een voetgangersbrug. Tot onze verrassing komen we achter deze moderne verdedigingslinie niet direct in de bebouwing maar in een soort rimboe. Links van je op dertig meter afstand, achter die geluidsmuren waar een zacht ruizen vandaan komt, is de wereld van voortrazende auto's waar sommigen lak aan alle snelheidsgeboden hebben. Zelf lopen we over smalle bospaadjes langs stille slootjes en manoeuvreren langzaam Utrecht binnen. Met een bruggetje over een oude wetering die water aanvoerde naar de Lunetten. Langs volkstuinen en sportvelden komen de eerste huizenrijen steeds dichterbij. Een korte rust op een plantsoen komt ons op nieuwsgierige en verbaasde gezichten te staan. Wat zijn dat voor lui languit liggend op ons plantsoen?

op de Jutfaseweg langs de Vaartse Rijn is deze boom
 een deel van een voormalige omheining geworden.

Met goed kaartlezen en enig gokken bereiken we al zigzaggend door de wijk Hoograven de Vaartse Rijn. Alles in deze omgeving claimt een voorganger van de Rijn geweest te zijn. Wij keuren alles geschiedkundig goed en stappen door in de toenemende middagwarmte. Stimulerend is te zien hoe in Utrecht de cafés in de binnenstad van bier en andere dranken worden voorzien. Hele palletwagens gaan van de vrachtauto op het platte schip. Daar gaan wij niet op wachten.

De oude binnenstad

Na station Vaartse Rijn volgt een snelle doorsteek via café Ledig Erf naar de Oude Gracht. Eerst een ijs op kosten van Frank. Alles is vandaag op kosten van Frank. Het is feest, hij komt uit de binnenstad van Utrech. Vroeger kende hij hier alle heggen en steggen. Over de schaduwzijde van de Oude Gracht lopen we tussen de vele toeristen langs prachtig onderhouden gevels. En aan de waterzijde de karakteristieke werven en werfkelders. Nog mooier is wat er op het water gebeurt. Kanoën is hier een attractie. Je komt hier ook vooruit zonder elkaar te bedreigen. Ook fluisterstille loungevlotten glijden voorbij in een aangepast traag tempo. Hier leeft Utrecht op een warme zaterdagmiddag. 

De Dom

Frank laat mij alle kanten van het Domplein zien. De oude domkerk, het deel dat in een storm verloren is gegaan, een mooi standbeeld van een vrouw met een fakkel als verzetsmonument, de onderdoorgang van de toren en voortzetting in de drukte van winkelstraten tussen de Dom en het station.

Het is echt druk vandaag. De fut is er een beetje uit. Veel zou ik nog in deze straten willen bekijken, maar de koelte van Hoog-Catharijne is verleidelijker. Dat winkelcentrum is een stuk aantrekkelijker gemaakt met de laatste opknapbeurt. Sinds 2018 loop je als Nederlander ook echt mee in de tijd nu ik lees dat het The Mall Hoog Catharijne heet. Welke projectontwikkel-communicatiegoogem moest weer zo nodig deze toevoeging over zijn gladde tong laten vloeien. Die moeten ze een keer op de Oude Gracht en Kromme Rijn tegen de stroom in naar Wijk bij Duurstede laten roeien. Werkt goed voor je hoofd en je handen. Wij hebben het in omgekeerde richting zeker met plezier gelopen. Volgende keer gaan we verder in Utrecht. Kijken wat ons de stad nog meer te bieden heeft.

Zie al mijn wandelingen in Nederland 

 

Hermannshöhen: wandelen van Lämershagen (Oost-Bielefeld) naar hotel Peter auf 'm Berge (West-Bielefeld)

 Mooie stadsparken

Zaterdag 27 mei 2023

15 kilometer wandelen van Gasthof Deppe 

bij Lämershagen oost van Bielefeld

naar Hotel Peter auf 'm Berge west van Bielefeld.

14 km fietsen in omgekeerde richting.

Stadsexoten

De twee tegemoetkomende vrouwen zien hem niet en vinden mijn gewijs in eerste instantie storend. Totdat ze hem ook zien. Je staat toch verbaasd te kijken als je in het plantsoen een ooievaar ziet. Of hij de weg kwijt is of heel bewust gekozen heeft voor deze groene buitenrand van Bielefeld weet ik niet. Of is dit een nieuwe vliegende wolf of zwevende bever. Die hebben we ook zelf uitgezet en nu maken we ruzie of we ze nog wel willen. In Amsterdam is in de zeventiger jaren de halsbandparkiet rond het Vondelpark losgelaten en die zitten nu in heel 020. Sterker, ik lees dat sinds 2013 de veel grotere Alexanderparkiet ook begonnen is aan een inburgeringscursus. Die kunnen nog harder schreeuwen. Het geklepper van een ooievaar lijkt mij geen echt probleem. Als ze maar niet op je schoorsteen gaan broeden. Het is in ieder geval weer eens wat anders dan een merel of mus in je tuin. Het telt ook een stuk makkelijker bij de jaarlijkse vogeltelling.

De Ebbergkam

Zo, de eerste bezwete inspanning vandaag zit er op. Op aanwijzingen van een pratende Google Maps in mijn binnenzak 14 km fietsen van de parkeerplaats bij Peter auf 'm Berge dwars door de binnenstad van Bielefeld, vervolgens over een eindeloze Lipper Hellweg de stad weer uit en tenslotte een aardige klim naar Gasthof Deppe ten zuiden van Lämershagen. Wel zonder batterij-ondersteuning.

Eerst even een gecamoufleerde plek voor mijn fiets vinden en dan kunnen we zonder stress op pad. Dat ik van Gasthaus Deppe  omhoog moet om op de Teutoburger Wald kam te komen is geen verrassing. Dit keer zelfs over trappen, de Lämershagener Treppen.

Aansluitend gaat het verder over de Ebberg-kam met het hoogste punt van 309 meter. Daar moet volgens de richtingsaanwijzers ook de 'Eiserner Anton' staan. Geen idee hoe Anton eruit ziet, ben benieuwd. Het uitzicht is mooi. Links en rechts een foto.

Eiserner Anton

Ik had het kunnen weten. Op mijn kaart staat een toren getekend. De Eiserner Anton is een uitkijktoren. Hij heet eigenlijk Bismarckturm. De toren is namelijk in 1895 gebouwd ter ere van Kanzelier Otto von Bismarck. Waarom die toren dan nu Eiserner Anton wordt genoemd is mij niet duidelijk. Als ik het aan ChatGPT vraag luidt een mogelijke verklaring: IJzeren Kanselier (Der Eiserne Kanzler) is een van de meest bekende bijnamen van Bismarck. Het verwijst naar zijn vastberadenheid, krachtige politieke stijl en zijn rol in het verenigen van Duitsland. Maar in de naam Anton trapt GPT niet in. Doorlopen maar en niet omhoog. Het uitzicht over Bielefeld heb ik een paar honderd meter terug al gezien op het boomloze deel van de kam.

Toch flink hoge bomen (beuken?) in het Teutoburger Wald.
Vergelijk de twee wandelaars op het pad met de stamlengte

Stadspark Brands Busch

Bielefeld is omgeven door bossen. Voor mijn wandeling van vandaag betekent dat kilometers bomen in het gebied voor en na Bielefeld. Dat is wel mooi, maar vandaag was de stadrand en Bielefeld zelf het meest afwisselend. Zo loop ik naar mijn idee nog midden in de natuur over een promenade terwijl er noord en zuid van deze mooie vergraste velden op mijn kaart stadswijken staan getekend. Het is een enorm hondenuitlaatgebied met zelfs een kleine zwemvijver voor de viervoeters. Bij de nadering van de oude burcht Sparrenberg is het centrum van Bielefeld goed te overzien.

Bij de Sparrenburg kijk ik op de binnenplaats rond. De kiosk is tijdelijk gesloten en na wat foto's begin ik aan de afdaling naar de stad. Een wandelaar moet door. De route slingert langs de rand van de oude binnenstad en laat de mooie façade van het natuurkundemuseum zien en de omgeving van het statige Ratsgymnasium. Na een korte terrasrust verwissel ik dit verkeersdrukkere deel voor de rust aan de andere kant van de spoorlijn en vierbaans B61. Direct daarna begint het groene gebied van de Johannisberg.

natuurkundemuseum

Ratsgymnasium

Johannisberg

De Johannisberg is blijkbaar een historische groene trekpleister. Het pad zigzagt met elegante bochten langs mooie villa's en de recente jaren in ere herstelde Winzerscher Garten. Daar groeien tegenwoordig zelfs wijnranken. Halverwege en eenmaal boven bij hotel Mercure heb je een prachtig uitzicht over de stad.

uitzicht over Bielefeld vanaf de Johannisberg

Je passeert hotel Mercure over een statige allee in een prachtig parklandschap met vandaag overal bloeiende wilde bloemen. Bij de uitgang van het park houdt de gemigreerde ooievaar de wacht. Misschien is hij wel ontsnapt uit het verderop gelegen Heimat Tierpark Olderdissen. Daar kom ik pas na een kilometer op wanneer de Hermannsweg eenvoudig dit park binnendringt.

Heimat Tierpark Olderdissen

Het schiet niet op in het Tierpark. Net als de kinderen moet ik toch op veel plekken controleren wat er nu weer achter die omheining te zien is. Waar zijn de bevers bij de beverdam? Met mij controleren veel papa's en mama's mee. Een paar honderd meter verder zie ik pas enkele bevers in een kleine vijver. Zo zigzag ik van kleine reeën naar oehoes, langs wolven die zich schuilhouden, kippen, konijn en hazen in allerlei uitdossingen tot ik weer met de Hermannsweg buiten het Tierpark sta. Leuk zo'n kort stuk door een drukke omgeving met allerlei enthousiaste mensen en vooral genietende kinderen.

En ineens loop je weer alleen in het bos, regelmatig voorbij geracet door mountainbikers. Dit glooiende gebied rondom de TV-toren van Bielefeld leent zich prima voor een gemiddelde biker. Geen extreme afdalingen met rotspartijen, maar prettige zandpaden hier in het Östlicher Teutoburger Wald. Althans boven op de kam.

een achtsprong zie je niet vaak

Vlak na de TV-toren opent zich het bos en voordat ik aan de geleidelijke afdaling naar Peter auf 'm Berge begin maak ik nog een laatste foto van een vergezicht in zuidelijke richting. Dat is ook de richting die ik met de auto terug naar huis zal volgen. Maar eerst nog even 30 km met een omweg naar het oosten om mijn fiets terug te vinden bij Gasthaus Deppe.

Eigenlijk heb ik vandaag alles gewandeld en gefietst binnen de gemeentegrenzen van Bielefeld. Volgende keer laat ik Bielefeld achter me. Oerlinghausen en militair oefenterrein Sennelager komen dan binnen bereik. Dat wordt ergens aan het eind van deze maand. Tot dan, want het wandelen over de Hermannshöhen bevalt mij goed.

de dagberichten worden samengevoegd in een totaalverslag:

Hermannshöhen 2019-2023-