Pionierspad: wandelen van Het Bovenwater bij Lelystad naar de Knarhaven/Knardijk

 Adventswandeling

Zaterdag 2 december 2023
22 kilometer

vlakbij Toms Creek met de wegstervende kersthits op de achtergrond

Last Christmas I gave you my heart

But the very next day you gave it away

Christmas forever

Om kwart over tien, nog geen kwartier onderweg, ontstijgt dit kerstlied op deze vrieskoude zaterdagochtend de kertbomenverkoop bij Toms Creek visvijvers. Het is van Wham weet ik nu. Met tussenpozen blijft het de rest van de wandeling terug zingen in mijn hoofd. Het zal wel van Skyradio afkomstig zijn waar ze al vanaf de herfst Kerst vieren en non-stop de ether met kersthits terroriseren en je gevoel voor seizoenen ondermijnen. Ach dan kan ik deze wandeling ook wel adventswandeling noemen. 

een blik over Het Bovenwater richting de westrand van Lelystad

Toms Land

Het eerste kwartier loop ik eigenlijk voortdurend door Toms Land. Valt nog mee dat het meer ten westen van Lelystad niet Toms Lake heet maar Het Bovenwater. Daar ben ik vanochtend tussen negen en tien vanaf  de Knarhaven naar toe gefietst. Pittig fris.

Vanaf de Hollandse Hout aan de westzijde van Lelystad loop ik langs Het Bovenwater naar Toms Land. Geen idee wie Tom is maar na een paar honderd meter loop ik krakend over het bevroren strand van het kale winterse Toms Beach.

Toms Beach in wintertijd met een berijpte steiger

zo ziet een Nederlands palmenstrand er in december uit

Als ik het strand verlaat passeer ik verbaast alle visvijvers van Toms Creek waar op dit tijdstip in de vrieskou ook al verschillende vissers actief zijn. Tom is de beroerdste niet, naast de 'visbeleving' zie ik dat hij ook op dit tijdstip de horeca verzorgt. Ik ben nog te kort onderweg en loop verder door het bosgebied de Hollandse Hout in de richting van het bezoekerscentrum aan de Knardijk bij de Oostvaardersplassen.

Achter de Knardijk het eerste zicht op de Oostvaardersplassen

Oostvaardersplassen

Met het beklimmen van de Knardijk opent zich het ruime zicht over de Keersluisplas, een van de natte vlaktes van de Oostvaardersplassen. Het wateroppervlak is opvallend vlak. Dat komt niet door de heerlijke windstilte, maar door een dun laagje ijs. Slechts op enkele plekken zijn nog wakken waar het storm loopt van de meerkoeten. 

Keersluisplas

Het loopt lekker langs het water en het bezoekers- of buitencentrum komt snel in zicht. De enige en daarmee laatste horeca die ik vandaag tegen zal komen. Met een groet aan een houten versie van een soort op wacht staande zeearend sla ik dus enthousiast af voor een kop koffie met appelgebak. 

In de entree van het buitencentrum staat zelfs een opgezette versie van een zeearend. Die heeft hier echt indruk gemaakt. Als je van binnenuit vanuit de luxe warmte een natuurfoto maakt van de ijsvlakte buiten hebben ze alvast een kleine arend voor je op het raam geplakt. Hij heeft het juiste perspectief waardoor het net echt lijkt.

Het centrum is een mix van een natuurcafé en een natuurwinkel. Mooi is de grote poster van een rietvogel achter de leren tassen. Verder hebben ze lampenkappen waar het bos je huiskamer binnenkomt, 360 graden bomen aan de binnenkant van de kap. Dat is nog eens lekker makkelijk, zonder te bewegen toch natuur in huis.

locatie van het Buitencentrum en de route door het Oostvaardersveld

Oostvaardersveld

De vervolgroute brengt mij in een gebied waar ik nog nooit eerder was: het Oostvaardersveld, een gebied ingeklemd tussen de Flevospoorlijn en de Lage Vaart met wilde begroeiing, wilgenbos, moeras, waterplassen, ganzen en konikpaarden. In tegenstelling tot de rest van de Oostvaardersplassen mag je daar wel wandelen. Er is daarvoor een ruim zeven kilometer lange route uitgezet. Vanuit verschillende kijkhutten kun je de vogels bewonderen. Het is mooi lopen en kijken hier in deze vandaag vaag wit berijpte wereld.

Voor de kinderen is er in de buurt van het Buitencentrum een korter kabouterpad uitgezet langs kleinere plassen. Zelf trek ik via een plankenpad droog onder de spoorlijn door en wordt opgenomen in het struikgewas, de sporen en de doorkijkjes van het Oostvaardersveld. Kort speur ik vanuit een kijkhut over een plas. Niets dan stilte, de watervogels beperken zich tot een wak.

De route betreedt een kilometer verder het koninkrijk van de Konikpaarden. Ik ben dit keer op mijn hoede, want Judith is er niet bij om in voorkomend geval rebelse paarden terecht te wijzen zoals eerder in de Stille Kern van het Horsterwold. Ook zo'n prachtig gebied. Ik ben al tevreden met de bewijzen van hun aanwezigheid in de vorm van torenhoge mesthopen. Deze zaterdag is er een prima tussenoplossing als ik toch een kleine kudde op veilige afstand ontwaar. Een foto met een zoom is prettiger dan paarden die je pad versperren of zoals in januari 2022 voor de gein op je af komen galopperen.

Over de Lage Knarsluis naar een andere wereld

Na zes kilometer in het Oostvaardersveld slaat het Pionierspad af in de richting van de Lage Vaart. De Lage Knarsluis is niet alleen een overgang over de Lage Vaart, het is ook een overgang van landschap. Van de ruige wildernis van het Oostvaardersveld naar de strakke lijnen van de akkers met de Knardijk als houvast. Al vijftien minuten tevoren kan ik zien waar de volgende afslag is, de Meerkoetenweg.

De wereld ten zuiden van de A6 is sowieso anders. Na een paar honderd meter stuit je midden op de Knardijk op een reusachtig kunstwerk, meters hoog. Als ongeletterde kunstkenner met barbaarse trekken vraag ik mij af wat het moet voorstellen.

Zou het een rechtopstaande surfplank moeten voorstellen? Of gewoon een mooie ovaal gemaakt van groen uitgeslagen koperdraad? Thuis lees ik op Wikipedia dat het De Tong heet. Oké, ik zou het niet bedacht hebben. Sterker nog, het schijnt oorspronkelijk door de kunstenaar 'De Tong van Lucifer' gedoopt te zijn. Mijn beperkte Bijbelkennis weet nog net een link naar een engel te leggen. Zo niet strenge gelovigen uit Flevoland lees ik. Hele acties zijn op touw gezet om deze 'tong van de duivel' te verwijderen.

Ieder zijn eigen overtuiging. Je hebt het over een hele dure wikkeling van koperdraad. Met een andere naam was die wikkeling nog exact hetzelfde en had niemand iets gevonden. Of toch. Een beetje Nederlander wordt minder enthousiast bij het lezen van de onderhoudskosten. Schade door storm, schade door koperdieven. Gek he. Het beeld zou sinds de onthulling driehonderdduizend euro gekost hebben aan onderhoud, restauratie en beveiliging.
Nog twaalf kilometer. Snel maar doorlopen naar de Meerkoetenweg.

bij die bomen links van de dijk moet ik links af

de voetgangerstoegang tot de Meerkoetenweg

De kilometers over de Meerkoetenweg zijn 'minder gevarieerd'. Even houd ik in voor een foto van een ruw geoogst penenveld. Over het hele veld zie ik grote wortelpenen half boven de aarde uitsteken. Je kunt er nog verschillende voedselbanken van eten mee voorzien schat ik in. 

Voordat ik afsla voor een Ommetje Knarbos kijk ik nog wel even naar de grommende trekkers over een kleiakker. De een ploegt en rolt de aarde diep om, de ander loopt een aantal sporen achter en egt de klei weer in kleine brokken en zaait meteen weer voor de volgende oogst. Mooi om die trekkers langzaam te zien voortkruipen over de vette klei in decemberlicht.

Knarbos

De laatste zeven kilometer gaan weer door bos. Het pad gaat in het Knarbos door enkele inleidende stukjes gevolgd door een centraal aaneengesloten deel waar de bomen redelijk met rust gelaten worden en hun eigen vorm mogen bepalen.

Knarbos-Ommetje

Hier zie ik ook weer andere wandelaars die zichzelf uitlaten. Het wordt een slingerende tocht langs enkele kleine plassen, open weitjes, een verbindingsallee met een boerderij en zelfs betonnen kunst midden in het bos.

Wanneer ik de Vogelweg bereik wil ik niet de laatste kilometer afsteken en rechtstreeks langs de weg lopen naar de Knardijk waar de auto staat. Ik steek over en kies voor de langere officiële route van het Pionierspad naar de Knarhaven langs de zuidelijke bosrand. Een laatste kilometer lopend door het natte gras om nog een keer over de akkers uit te kijken. Vlak voor de Knarhaven besluit ik af te steken naar het plek waar de auto staat geparkeerd.

Door deze toevallige keuze loop ik langs een boomperceel waar duidelijke sporen van bevers te zien zijn. De beesten zelf laten zich niet zien. Op de website van Het Flevo-landschap lees ik later dat er hier twee beverburchten zitten. Toch weer een verrassend einde van deze onverwacht afwisselende tocht. Een aanrader.

Zie al mijn wandelingen in Nederland 

Romeinse Limespad: wandelen van Papekop (gemeente Woerden) naar Bodegraven

Groen gezonken land

Zondag 26 november 2023
16 kilometer

polderland gezien vanaf de hogere kade langs de Dubbele Wiericke richting dorp Waarder

Wandelplanning herfst 2023

Geen Romein gezien op dit deel van het Limespad. Slimme jongens die blijkbaar meer verstand van weersverwachtingen hebben dan wij. De hele week voorspelde Buienradar nattigheid in het weekend. Nu is dat dit najaar geen verrassing. Tot drie dagen geleden ineens toch een droge zondag wordt voorspeld. Meteen maar een definitieve afspraak met Frank voor een voortzetting van onze wandeling over het Romeinse Limespad. Op vrijdag beperkt Frank met de laatste gegevens de droge periode tot de zondagochtend. Daarom ontmoeten we elkaar al om kwart voor negen bij station Bodegraven. Met een van beide auto's rijden we van daar naar Papekop om over het Limespad terug te wandelen. Tot zo ver klopt het plan.

op de Prinsendijk naar
Fort Wierickerschans gaat het fout

Lang gaat het goed maar de meteorologie is onverbiddelijk, alleen de ochtend zou droog blijven. Even na twaalf uur ter hoogte van Fort Wierickerschans bereikt het afdruipende regenwater de onder kant van mijn onderbroek en heb ik bovenop mijn muts ook een kleppet opgezet.

Groen gezonken land

Dit is nog eens echt een groene wandeling met aan alle kanten weides. Veel van de weides die je tussen Papekop en Bodegraven ziet zijn oude ontginningsgebieden. En oud betekent hier echt oud. Zo is het buurtschap Papekop ontstaan uit een zogenaamde 'cope' uit de 12e eeuw. De eerste bewoners vestigden zich er in de 13e eeuw. Het gebied bestond in die tijd grotendeels uit moeras, in eigendom van de bisschop van Utrecht. Deze gaf stukken grond uit om te ontginnen: de zogenaamde cope-ontginning. Veel gemeentenamen uit deze gebieden eindigen op 'koop' of  'kop'.

Maar met het ontginnen en ontwateren van het moeras daalde de bodem. De bodemdaling veroorzaakt door deze ontwatering van het veen bedroeg in het Hollands-Utrechtse veengebied in 1000 jaar ongeveer twee meter. Gebieden die aanvankelijk boven zeeniveau lagen werden vervolgens noodgedwongen omdijkt, zodat veenpolders ontstonden. Op verschillende Wikipedia-pagina's daal je al lezend mee met de bodem.

Veenrimboe

Vanuit Papekop lopen we langs de Tuurluur in noordelijke richting. Tuurluur is de naam van de lage polderweg van de A12 naar Oudewater. Hij ligt zo laag in het veen dat de bruggetjes over de bredere weteringen je lanceren als je te hard rijdt, merkten we tijdens de heenreis. Met wat beginfoto's leggen we onze eerste indrukken vast en krijgen al een beetje waterig veengevoel.

eerste blik op de bomenrij op de Oostkade waar het wandelpad verder loopt

Na anderhalve kilometer duiken we de Oostkade van Waarder op. Die kades liggen vaak aan de achterkant van een ontginning en vormden destijds de afscheiding met nog onontgonnen gebied. Ze moesten het water uit hoger gelegen moeras tegen houden. Tegenwoordig heb je aan alle kanten veenpolders en zijn het mooie smalle stroken waar je prachtig op wandelt tussen de polders. Op deze Oostkade krijgt de natuur weer meer vrijheid dan op de eentonige weides.

ter viering van de landherinrichting zijn er wat robuuste stoelen neergezet tussen de kades

Oerwoudgevoel is met de groene vlaktes om je heen te zwaar uitgedrukt maar regelmatig slingeren we tussen hoog riet en flinke bomen verder over de vochtige bodem. Prachtig.

Vertrouwen

Vertrouwen is hier een tastbaar begrip. Als wij later op de kade langs de Dubbele Wiericke lopen zien we goed het verschil in hoogte van het water en de weilanden. De Dubbele Wiericke en de Enkele Wiericke zijn de belangrijke afwateringskanalen voor deze polders. Ze liggen veel hoger om het water vijf kilometer noordelijker in de Oude Rijn te kunnen lozen.

bij de rietkraag op de dijk staat het water van de Dubbele Wiericke

De mensen moeten hier een groot vertrouwen in hun dijken hebben. Vanaf de kade zie je goed hoeveel de huizen onder water zouden komen te staan als de gemalen het niet meer doen. Wat gebeurt er als de stroom uitvalt? In Driebruggen zien we aan de overkant van het water nog net de bovenkant van een geparkeerde bestelbus. Het geeft letterlijk beeld bij het niveauverschil.

Bij Driebruggen zie je dat de oude huizen die pal achter de Zuidkade liggen ook volledig uitgaan van de waterdichtheid van de kade. Zoveel vertrouwen dat er zelfs tuintjes op gemaakt zijn en passanten op het dijkpad lectuur en kleine cadeaus worden aangeboden. 

Oude Hollandse Waterlinie

In Driebruggen zijn we te vroeg voor Café Custwijc en een rust op de mooie Driebruggenbank voor het café is wel erg opzichtig. Bescheiden strijken wij net ten westen buiten Driebruggen neer langs het Wierickepad op een selfmade-waterproof-outdoor-bank. Wel met een passend weids uitzicht dat slechts drie keer onderbroken wordt door lichtgewicht hardlopende dames.

Na deze hoogtepunten en een gestage afkoeling trekken wij door naar de Enkele Wiericke en slaan af in noordelijke richting over de Prinsendijk. Daarmee betreden wij opnieuw historisch terrein. En mocht een eenvoudige wandelaar niet beseffen dat hij over de Oude Hollandse Waterlinie loopt dan wordt het even verder wel duidelijk door enorm bord. 

In het rampjaar 1672 stonden de soldaten van Prins Willen III te waken of de Fransen niet over het geïnundeerde gebied ten oosten van de Enkele Wiericke probeerden te komen.

De Fransen staken in oktober de Lekdijk door om zo Holland onder water te zetten. Hierdoor liepen ook polders in het westen onder water. Om overstroming van een groter gebied te voorkomen, lieten de waterschappen Rijnland, Delfland en Schieland in de winter van 1672/1673 de westelijke dijk langs de Enkele Wiericke ophogen. Volgens de historici op de website van de Oude Hollandse Waterlinie werkten 600 man aan de 8 km lange dijk, die de naam Prinsendijk kreeg, als herinnering aan de prins. 

1500 meter breed was de inundatie ten oosten van de Enkele Wiericke
of anders gezegd: alle weilanden aan de overkant op deze foto stonden onder water

Zoals wel meer in Nederland wordt na de oorlog de verdediging goed voorbereid. In dit geval werd als reactie op het rampjaar in 1673 op de smalste plek van de Oude Hollandse Waterlinie het verdedigingswerk Fort Wierickerschans gebouwd. Sindsdien heeft er op deze plek geen vijandelijke aanval meer plaats gevonden.

zomerfoto van Fort Wierickerschans van de gelijknamige website 

Wij omtrekken het Fort terwijl de regen pogingen doet tot een hernieuwde inundatie. Pas langs de Oude Rijn wordt het weer droog als de laatste kilometers op het Jaagpad onder ons door glijden.

Bij de sluis van Bodegraven slaan wij in één doorgaande beweging links af. Hier en daar bewegen wel mensen, maar niemand doet een poging ons hier langer te houden. Bij de restaurants en cafés die er volgens Google maps moeten zijn zit blijkbaar iedereen achter de binnendijken en zijn de toegangen als sluisdeuren zwaar vergrendeld. Zitten ze hier nog in een lock-down of dreunt het rampjaar nog na? Wij trekken ons voorlopig terug ten oosten van de geïnundeerde polders, maar zullen als het gaat vriezen nog deze winter terugkeren.

Zie al mijn wandelingen in Nederland