Romeinse Limespad: wandelen van Papekop (gemeente Woerden) naar Bodegraven

Groen gezonken land

Zondag 26 november 2023
16 kilometer

polderland gezien vanaf de hogere kade langs de Dubbele Wiericke richting dorp Waarder

Wandelplanning herfst 2023

Geen Romein gezien op dit deel van het Limespad. Slimme jongens die blijkbaar meer verstand van weersverwachtingen hebben dan wij. De hele week voorspelde Buienradar nattigheid in het weekend. Nu is dat dit najaar geen verrassing. Tot drie dagen geleden ineens toch een droge zondag wordt voorspeld. Meteen maar een definitieve afspraak met Frank voor een voortzetting van onze wandeling over het Romeinse Limespad. Op vrijdag beperkt Frank met de laatste gegevens de droge periode tot de zondagochtend. Daarom ontmoeten we elkaar al om kwart voor negen bij station Bodegraven. Met een van beide auto's rijden we van daar naar Papekop om over het Limespad terug te wandelen. Tot zo ver klopt het plan.

op de Prinsendijk naar
Fort Wierickerschans gaat het fout

Lang gaat het goed maar de meteorologie is onverbiddelijk, alleen de ochtend zou droog blijven. Even na twaalf uur ter hoogte van Fort Wierickerschans bereikt het afdruipende regenwater de onder kant van mijn onderbroek en heb ik bovenop mijn muts ook een kleppet opgezet.

Groen gezonken land

Dit is nog eens echt een groene wandeling met aan alle kanten weides. Veel van de weides die je tussen Papekop en Bodegraven ziet zijn oude ontginningsgebieden. En oud betekent hier echt oud. Zo is het buurtschap Papekop ontstaan uit een zogenaamde 'cope' uit de 12e eeuw. De eerste bewoners vestigden zich er in de 13e eeuw. Het gebied bestond in die tijd grotendeels uit moeras, in eigendom van de bisschop van Utrecht. Deze gaf stukken grond uit om te ontginnen: de zogenaamde cope-ontginning. Veel gemeentenamen uit deze gebieden eindigen op 'koop' of  'kop'.

Maar met het ontginnen en ontwateren van het moeras daalde de bodem. De bodemdaling veroorzaakt door deze ontwatering van het veen bedroeg in het Hollands-Utrechtse veengebied in 1000 jaar ongeveer twee meter. Gebieden die aanvankelijk boven zeeniveau lagen werden vervolgens noodgedwongen omdijkt, zodat veenpolders ontstonden. Op verschillende Wikipedia-pagina's daal je al lezend mee met de bodem.

Veenrimboe

Vanuit Papekop lopen we langs de Tuurluur in noordelijke richting. Tuurluur is de naam van de lage polderweg van de A12 naar Oudewater. Hij ligt zo laag in het veen dat de bruggetjes over de bredere weteringen je lanceren als je te hard rijdt, merkten we tijdens de heenreis. Met wat beginfoto's leggen we onze eerste indrukken vast en krijgen al een beetje waterig veengevoel.

eerste blik op de bomenrij op de Oostkade waar het wandelpad verder loopt

Na anderhalve kilometer duiken we de Oostkade van Waarder op. Die kades liggen vaak aan de achterkant van een ontginning en vormden destijds de afscheiding met nog onontgonnen gebied. Ze moesten het water uit hoger gelegen moeras tegen houden. Tegenwoordig heb je aan alle kanten veenpolders en zijn het mooie smalle stroken waar je prachtig op wandelt tussen de polders. Op deze Oostkade krijgt de natuur weer meer vrijheid dan op de eentonige weides.

ter viering van de landherinrichting zijn er wat robuuste stoelen neergezet tussen de kades

Oerwoudgevoel is met de groene vlaktes om je heen te zwaar uitgedrukt maar regelmatig slingeren we tussen hoog riet en flinke bomen verder over de vochtige bodem. Prachtig.

Vertrouwen

Vertrouwen is hier een tastbaar begrip. Als wij later op de kade langs de Dubbele Wiericke lopen zien we goed het verschil in hoogte van het water en de weilanden. De Dubbele Wiericke en de Enkele Wiericke zijn de belangrijke afwateringskanalen voor deze polders. Ze liggen veel hoger om het water vijf kilometer noordelijker in de Oude Rijn te kunnen lozen.

bij de rietkraag op de dijk staat het water van de Dubbele Wiericke

De mensen moeten hier een groot vertrouwen in hun dijken hebben. Vanaf de kade zie je goed hoeveel de huizen onder water zouden komen te staan als de gemalen het niet meer doen. Wat gebeurt er als de stroom uitvalt? In Driebruggen zien we aan de overkant van het water nog net de bovenkant van een geparkeerde bestelbus. Het geeft letterlijk beeld bij het niveauverschil.

Bij Driebruggen zie je dat de oude huizen die pal achter de Zuidkade liggen ook volledig uitgaan van de waterdichtheid van de kade. Zoveel vertrouwen dat er zelfs tuintjes op gemaakt zijn en passanten op het dijkpad lectuur en kleine cadeaus worden aangeboden. 

Oude Hollandse Waterlinie

In Driebruggen zijn we te vroeg voor Café Custwijc en een rust op de mooie Driebruggenbank voor het café is wel erg opzichtig. Bescheiden strijken wij net ten westen buiten Driebruggen neer langs het Wierickepad op een selfmade-waterproof-outdoor-bank. Wel met een passend weids uitzicht dat slechts drie keer onderbroken wordt door lichtgewicht hardlopende dames.

Na deze hoogtepunten en een gestage afkoeling trekken wij door naar de Enkele Wiericke en slaan af in noordelijke richting over de Prinsendijk. Daarmee betreden wij opnieuw historisch terrein. En mocht een eenvoudige wandelaar niet beseffen dat hij over de Oude Hollandse Waterlinie loopt dan wordt het even verder wel duidelijk door enorm bord. 

In het rampjaar 1672 stonden de soldaten van Prins Willen III te waken of de Fransen niet over het geïnundeerde gebied ten oosten van de Enkele Wiericke probeerden te komen.

De Fransen staken in oktober de Lekdijk door om zo Holland onder water te zetten. Hierdoor liepen ook polders in het westen onder water. Om overstroming van een groter gebied te voorkomen, lieten de waterschappen Rijnland, Delfland en Schieland in de winter van 1672/1673 de westelijke dijk langs de Enkele Wiericke ophogen. Volgens de historici op de website van de Oude Hollandse Waterlinie werkten 600 man aan de 8 km lange dijk, die de naam Prinsendijk kreeg, als herinnering aan de prins. 

1500 meter breed was de inundatie ten oosten van de Enkele Wiericke
of anders gezegd: alle weilanden aan de overkant op deze foto stonden onder water

Zoals wel meer in Nederland wordt na de oorlog de verdediging goed voorbereid. In dit geval werd als reactie op het rampjaar in 1673 op de smalste plek van de Oude Hollandse Waterlinie het verdedigingswerk Fort Wierickerschans gebouwd. Sindsdien heeft er op deze plek geen vijandelijke aanval meer plaats gevonden.

zomerfoto van Fort Wierickerschans van de gelijknamige website 

Wij omtrekken het Fort terwijl de regen pogingen doet tot een hernieuwde inundatie. Pas langs de Oude Rijn wordt het weer droog als de laatste kilometers op het Jaagpad onder ons door glijden.

Bij de sluis van Bodegraven slaan wij in één doorgaande beweging links af. Hier en daar bewegen wel mensen, maar niemand doet een poging ons hier langer te houden. Bij de restaurants en cafés die er volgens Google maps moeten zijn zit blijkbaar iedereen achter de binnendijken en zijn de toegangen als sluisdeuren zwaar vergrendeld. Zitten ze hier nog in een lock-down of dreunt het rampjaar nog na? Wij trekken ons voorlopig terug ten oosten van de geïnundeerde polders, maar zullen als het gaat vriezen nog deze winter terugkeren.

Zie al mijn wandelingen in Nederland 

Pionierspad: wandelen van Knarhaven/Knardijk naar De Verbeelding Zeewolde

  IT IS A GOOD DAY!

Zeewolde: van de voormalige Knarhaven aan de Knardijk naar de Verbeelding in Zeewolde

Vrijdag 3 november 2023
19 kilometer

restanten van een picknick of speciaal voor mij neergelegd?

It IS a good day!

Een wandelhand is snel gevuld. Maar dit was toch weer iets speciaals. Je komt de hoek om van de Hoge Vaart naar de Horstertocht en ziet een kinderspeelgoedpoppetje liggen. Even verderop ligt het onderstel van dit zonnecel-aangedreven figuurtje. Misschien zijn dit soort poppetjes niet voor kinderkamers, maar voor volwassenen als auto-ornament! Je leert veel als je na een wandeling op internet iets nazoekt en tegen alle onzin aanloopt. Net als ik weg wil lopen zie ik een grote mok met een opschrift dat mijn dag nog beter maakt: TODAY WILL BE A GOOD DAY! Hij staat nu als trofee thuis in de keuken. Mooi, elke dag wordt nu een goede dag. Toch fantastisch dat mensen dit voor je neer leggen.

Fiets in veilige haven

Het was er ook echt een dag voor. Dit keer zoals Buienradar verwachtte: de enige droge dag tussen verscheidene regendagen, met zelfs zonnige momenten. Meteen maar gebruik van maken om lekker te wandelen van de Knardijk midden in de Flevopolder naar de auto bij het gebouw de Verbeelding in Zeewolde. Vandaar ben ik vanochtend eerst dertien kilometer gefietst om bij de Knarhaven te komen. 

Tot nu toe wist ik alleen van het bestaan van de Knardijk midden tussen Oostelijk en Zuidelijk Flevoland. Maar pal naast de dijk liggen ter hoogte van de Vogelweg de restanten van een voormalige werkhaven. Daar voerden vrachtschepen in de jaren vijftig van de vorige eeuw stenen en rijshout aan om de Knardijk aan te leggen. Nu zie je de contouren van de smalle havendijkjes nog voor je in het veld liggen als maritieme herinneringen. Ze worden geaccentueerd met een dubbele rij eiken. 

Zelf daal ik af naar de bodem van de haven om tussen wilgenstruiken mijn fiets uit het zicht te parkeren. Die staat daar voor de komende wandeluren wel veilig afgemeerd.

Flevoland buiten

De route gaat eerst door het Knarbos. Vandaag moet ik direct in de klimstand om over een afgesloten bruggetje over de Ooievaarstocht te komen. Ter verduidelijking: alle brede sloten, die elders weteringen worden genoemd, heten hier tochten. Vaak net als de straatnamen gekoppeld aan een vogelnaam.

de natuur breekt alles langzaam af

afdaling van de Knardijk naar een bruggetje over de Ooievaarstocht

apenkooien om op dit bruggetje te komen

Na het korte stukje door het Knarbos-West gaat het landschap langzaam open. Eerst tussen uitlopers van het bos en daarna nog langs een bomenscherm tot het Lepelaarspad met doorkijkjes naar de akkers tussen de struiken door.

Maar eenmaal op het Lepelaarspad opent zich het polderland. Dat is een verhullende omschrijving dat je de Knardijk nog ongeveer een uur wandelen op de achtergrond kunt zien, zo kaal. Oké, dat is iets overdreven want je moet daarvoor wel steeds meer tussen de boerderijen en windmolens door naar achteren kijken om de contouren van de dijk te blijven zien.

Wapen van Flevoland

Er is nog iets dat opvalt. Overal waar je kijkt zie je windmolens. Molens die je aangapen vanachter een dekking van bomen, middelhoge windmolens van eerdere generaties en nog hogere wentelwieken van recente ontwikkeling. Sommige staan min of meer in een rij, een soort aanvalsformatie, en andere zijn free fighters en staan tussen de troepen in. Wat je er ook van vindt het levert energie op en geeft beweging in het landschap.

tientallen zilverreigers zag ik onderweg

Ook al zie je hier straten met de meest fantastische vogelnamen in werkelijkheid springt er 1 vogel tussen uit: de Grote Zilverreiger. Deze witte reiger voelt zich op een of andere manier prima op zijn gemak tussen de windmolens. Leeuwen ben ik hier totaal niet tegengekomen. Dus dat antieke wapen voor zo'n jonge provincie moet worden aangepast. Ik vond de windmolen toch karakteristieker dan de zilverreiger. Zie mijn bijna gepatenteerd ontwerp hieronder:

Bebost en bebouwd Flevoland

Met het bereiken van de Hoge Vaart bij het bedrijventerrein Trekkersveld betreedt je het meer bedekte gebied in dit deel van de polder. Na negen kilometer een goede gelegenheid voor een lunchpauze in de matige luwte van de struiken aan de noordzijde van de Hoge Vaart.

Voort gaat het weer. Kilometer na kilometer. Eerst nog door de bosrand langs de Hoge Vaart en na de hoek met de mooie beker nieuwe bosranden parallel aan de Horstertocht.

Na twee kilometer fietspad duikt het pad als afleidingsmanoeuvre door de noordoostelijke hoek van het grote Horsterwold. Even inhouden voor een vreemde druipschimmel? onder een wortelkluit van een omgewaaide struik. Prachtig helder wit in deze groene modderomgeving.

Zeewolde dorp of stad?

Vanochtend op de fiets zag ik dat Zeewolde allang geen klein dorp meer is. Aan de oostkant zijn ruime nieuwe wijken ontstaan met geriefelijke appartementsgebouwen langs het Wolderwijd. Waar het Pionierspad de bebouwde kom binnendringt voelt het nog als een dorp. Over de Woldlaan loopt het in een groene mix van sportvelden, miniboerderijtjes en volkstuinen met voldoende afleiding naar de Sportlaan. Geheel in die stijl voert het pad ook langs de atletiekbaan waar ik een poging tot een pr op de 400 meter snel verdring.

Wel snel komt mijn richtbaken dichterbij, de karakteristieke toren van de Open Haven kerk. In dit deel van het dorp ben ik nog nooit geweest. Er zijn veel meer winkels, cafés en pleintjes dan ik gedacht had. Er is zelfs een gebouw met de naam Pionier en het Pionierspad gaat nog net niet over de Pioniersweg. Opvallend zijn de grove dennen als straatbomen. Ze geven een aparte, enigszins zuidelijke atmosfeer aan dit moderne polderdorpcentrum.

Het is niet druk op straat, de pleintjes zijn leeg en de cafés gesloten op deze vroege vrijdagmiddag. Verstandig, dan kan ik meteen doorstomen naar het Raadhuis bij de zogenaamde Aanloophaven. Maar er valt niks aan te lopen. Ook hier is het stil in een waterige zon. Nauwelijks beweging.

Aanloophaven

Bonshaven

In de naastgelegen Bonshaven staan mannen te kijken hoe hun jacht uit  het water wordt getakeld. Het seizoen is al dik achter de rug. Alles bereid zich voor op de winter. Langs het strand lopen nog enkele oma's achter kinderwagens. Capuchons over de gewatergolfde krullen. Dat is niet vreemd als ik aan de overkant bij Strand Horst de kitesurfers in de straffe wind hoge sprongen zie maken over hun watergolven.

de kitesurfers springen er op los bij Strand Horst

Ik zet mijn pet nog wat strakker en vervolg over het Woldstrand tot de markeringen ter hoogte van afvaarkade van de veerpont naar Horst mij wegleiden van het Nuldernauw en terugvoeren naar de noordwestelijke kant van Zeewolde. Ook daar weer geluk. Waar het vanochtend zo rustig was kan ik nu de auto tussen de file van alle afhaal-vaders, moeders, opa's en oma's uitwringen. Even niet gezien dat hier een basisschool staat. Snel naar de Knarhaven om de fiets uit zijn isolement te verlossen en dan naar huis voor een tweede rust.

Zie al mijn wandelingen in Nederland