Pionierspad: wandelen van bushalte Rivierduinweg Swifterbant via het Kamperhoekbos naar de Steenstraat in Lelystad-Noord

 Swifterbantcultuur

Zaterdag 20 januari 2024
17,5 + 4 kilometer

Swifterbantman,
uit de collectie van Nieuw Land Erfgoed Centrum

Rivierduinweg, Vuursteenweg, Klokbekerweg

Rivierduinweg, Vuursteenweg, Klokbekerweg, zonder erg heb ik er vandaag korte en lange stukken over gelopen. Het begint al met de start van de wandeling bij bushalte Rivierduinweg bij Swifterbant. Waarom er een Rivierduinweg is heb ik mij bij het uitstappen niet afgevraagd en van een Swifterbantcultuur heb ik tijdens het lopen over het fietspad langs de Swifterringweg nog geen benul. Ik vind het alleen fris en glad als ik langs de rand van het dorp loop.

langs de Swifterringweg

Tijdens de 21,5 kilometer terug naar de auto bij de Steenstraat in Lelystad en thuis na terugkeer op internet zal ik mijn historische kennis van Flevoland aardig aanvullen. Nooit geweten van het Rivierduingebied, de Swifterbantmensen en een spontane kaboutercultuur.

Kaboutercultuur in Rivierduingebied

Flinke aanloop

In het weekend rijdt er geen bus vanuit Swifterbant naar de Noordoostpolder. Daardoor is vandaag de bushalte verder op de route ter hoogte van het Kamperhoekbos, vlakbij de brug over het Ketelmeer, onbereikbaar met OV. Daarom maar een vier-kilometeraanloop om bij dit bos toch op het Pionierspad komen. Dat is aan een kant jammer, maar het gaat redelijk vlot, omdat je met dit frisse weer echt wel doorloopt langs de akkers aan de Beverweg.

verijsde akkers langs de Beverweg

het oostelijke eindpunt van de Visvijverweg
met op de achtergrond de Ketelmeerdijk

een hoek van het Kamperhoekbos

Strakke wegen, strakke wind

De zeven kilometer naar informatieborden dat we het Rivierduingebied betreden gaan tegen de koude zuidwestenwind in. Er wordt niet gerust door ons. Ik loop vandaag met logeerhond Senna die geen probleem heeft met een kilometer meer of minder. Aan de Visvijverweg is het enige opzienbarende het enorme park met tweepersoonshuisjes voor arbeidsmigranten van uitzendbureau Level One. Het ziet er strak en netjes uit.

De Rivierduinweg waar het Pionierspad naar afslaat straalt vandaag geen warmte uit. Ook het beoogde rustpunt bij Grand Café Shortgolf Swifterbant is een deceptie. Misschien was de aangekondigde  'heerlijke kop koffie op het terras' op de website iets te hoog gegrepen in januari. Ook de aangeprezen 'ambachtelijk vervaardigde buffetten' verbleken bij de aanblik van de lege parkeerplaats. Wandelen in januari heeft een eigen karakter. Vooral doorlopen, bij verwondering een foto en weer verder.

weinig short golf

Lopen in Flevoland tussen de akkers maakt het kaartlezen eenvoudig. Vanaf Shortgolf drie kilometer langs de smalle vaart de Noordertocht. Daarna op mijn kaart een vreemde omtrekkende beweging door een bosgebiedje om terug te keren naar de Noordertocht een kilometer verder. Waarom we vijf kilometer omtrekken naar een bosgebiedje is mij niet duidelijk.

langs de Noordertocht

Rivierduingebied

Bij de Klokbekertocht slaat de route af naar het noorden. Voor het eerst deze morgen loop ik achter een bomenscherm uit de wind. Senna heeft het prima naar haar zin en hapt baldadig in de dunne laag sneeuw. Aan het begin van het bosgebied presenteert zich een mooie picknicktafel voor een ontdooiende lunch.

Na de lunch verschijnen er in dit open bosgebied ook informatieborden met uitleg over dit zogenaamde Rivierduingebied. Interessant. Ik kom er achter dat de polder helemaal geen nieuw land is. Het heeft alleen een tijdje, ruim duizend jaar, onder water gestaan. 

Tijdens de inpoldering in de vijftiger jaren van de vorige eeuw viel bij het graven van de sloten in het Rivierduingebied iets op. De ondergrond was niet overal gelijk, er zaten oeverwallen en rivierduinen in. Een hele nieuwe wereld werd gevonden. De vondsten in dit Rivierduingebied zijn de oorsprong van de naam Swifterbantcultuur. Diverse straten en watergangen, zoals Klokbekerweg, Klingenweg en Vuursteentocht, werden vernoemd naar gevonden gebruiksvoorwerpen uit de Swifterbanttijd.

de open gehouden grasstroken geven de vorm van de duinen weer

Op de plek waar ik nu loop hebben tussen circa 6000 tot 400 voor Christus mensen gewoond en geleefd. In het moerassige gebied stroomden toen de uitlopers van de rivier de IJssel, de IJsseldelta. De omgeving van de Swifterbantcultuur lag aan de oevers van de Overijsselse Vecht. De nederzettingen in dit stroomgebied lagen voornamelijk op zogenaamde rivierduinen en oeverwallen. Daar loop ik nu doorheen. De opengehouden velden zijn de restanten van de oude oeverwallen en de geplante bossen geven de waterlopen aan. (Zie voor meer informatie de website over het Rivierduingebied) 

Het Flevomeer rond 500 v. Chr. (bron Wikipedia)

Onder andere door stijging van de zeespiegel en ontveening is pas in de vroege middeleeuwen als gevolg van een serie overstromingen de Zuiderzee ontstaan. Daarbij verdween steeds meer land dat het oorspronkelijke binnenmeer – het Aelmere – van de Noordzee en de latere Waddenzee gescheiden had gehouden. Uiteindelijk ontstond een rechtstreekse verbinding en werd het binnenmeer een binnenzee. 

Het Aelmere rond 800 n. Chr. (bron Wikipedia)

In totaal zijn veertien nederzettingen bekend, waarvan er twee zijn opgegraven. Deze nederzettingen zijn onder andere gevonden aan de Visvijverweg, Klingenweg en in het natuurgebied de Kamperhoek. Toen ik daar vanochtend liep had ik nog geen idee. 

Er zijn hier en in de omgeving resten van negen mensen opgegraven die dateren uit de periode van de Swifterbantcultuur (5000-3400 voor Christus). De vindplaatsen zijn te bezichtigen en vrij toegankelijk. Ik zie het monument met de met negen houten palen als ik verder trek.

het Pionierspad gaat met de tijd mee en wijst de weg uit het Rivierduingebied

Kaboutercultuur

Wat de Swifterbantmensen van voor Christus nooit hebben kunnen bedenken is het ontstaan van een tweede cultuur in hun leefgebied. In een bospunt van het Rivierduingebied wordt je anno 2024 overvallen en van alle kanten bespied door kabouters. Zelfs vanuit de bomen. In alle vormen en maten omringen ze je en begeleiden ze je naar, verrassing, een comfortabele boshut. Uitstekend voor een tweede lunch.

overal kabouters

Rondom de hut staan allerlei uitnodigingen om het lokale 'Rivierduinpad' te wandelen of het 20 km 'Klimaatommetje' te fietsen. Senna en ik blijven op het Pionierspad en beginnen aan de terugkeer naar de Noordertocht via de Klokbekerweg. Een naam die nu duidelijk is.

Net als anderhalf uur geleden begeleidt de Noordertocht ons verder richting Lelystad. Het loopt mooi over het fietspad dat voor de nodige afwisseling ook twee s-bochten heeft.

een laatste blik achterom naar windmolenland

We worden welkom geheten in het Visvijverbos. Dat is dan weer een extra stadsbos in de verzameling van de twee vorige wandelingen door Lelystad. 

Maar we negeren de uitnodiging. De A6 is al hoorbaar en we moeten nog een kilometer door het bedrijventerrein Oostervaart naar de auto. Dat zijn al uitdagingen genoeg. Kom Senna aan de riem. Nog een laatste stuk.

beker gevonden op het Pionierspad, 
niet in het Rivierduingebied

Zie al mijn wandelingen in Nederland 

Pionierspad: wandelen over de hoofdroute van de Steenstraat in Lelystad-Noord naar Het Bovenwater in Lelystad-Zuid

 Andere kant

Zaterdag 13 januari 2024
16 kilometer

Nieuwe kanten

Traanogenkoud was het vandaag. Viel nog mee dat ik niet extra moest drinken uit mijn koude bidon zo liepen de tranen over mijn wangen. Jammer, maar wel weer de moeite waard. Zoals in mijn vorige blog al aangekondigd wilde ik nog een keer terug om de oorspronkelijk voorgenomen route te wandelen. Toen met het voornemen nog meer stadsbossen aan mijn verzameling toe te voegen. Maar na nog een keer dezelfde aanloop als vorige week heb ik nu letterlijk een hele andere kant van Lelystad gezien, een mij onbekende zijde. Altijd weer apart om verrast te worden door onverwachte beelden.

26 meter hoog buizen kunstwerk Exposure of hurkende man
op een strekdam van de Houtripdijk ten westen van Lelystad

Aanloop

De rit met de auto, de parkeerplaats, de busrit naar de Steenstraat, het gaat nog net niet op de automatische piloot. Deze wandeldag heb ik mij voorgenomen de kaart van het Pionierspad te volgen en niet de bewijzering zoals vorige week. Bovendien zal ik mijn nieuwe waterproof sokken gaan uitproberen. Die zijn gekocht voor mijn trektocht in Noordwest Schotland over de Cape Wrath Trail in mei/juni dit jaar.

bij Station Lelystad weet ik nu blind het goede busperron te vinden

Goede afslag

Bij de Steenstraat heb ik geen oriëntering meer nodig en ga meteen op pad. Op deze zaterdagochtend zie ik de lichten branden bij de Martin Gaus hondentraineracademie. Deze week geen verbazing meer over deze academie maar meteen door naar de ingang van het Bergbos. Na de vorst van de afgelopen dagen ligt er een verraderlijk laagje ijs onder de oppervlakte van de plassen. Langzaam schuifel ik dieper het bos in.

Vandaag heb ik de blauw gestippelde hoofdroute gelopen

Steeds vaker kijk ik op mijn kaart als ik het eind van het bos nader. Dit keer wil ik exact volgens de kaart bij de Wortmantocht uitkomen. Ik loop inderdaad een andere route maar kom gewoon bij hetzelfde bruggetje over deze wetering uit. Nu ik wat langer om mij heen kijk zie ik mijn dwaling van vorige week. Naast de markering die ik volgde staat er direct rechts van de brug nog een paal van een hardlooproute waarop zowel de hoofdroute als de door mij gevolgde variant staan aangegeven. Dat lost in ieder geval mijn vraag op waarom het vorige week mis ging. 

je droogt slecht op met dit waterkoude weer

Nieuwe stadsbossen

Dit keer dus niet het Oostervaartbos in maar meteen de goede kant op en langs de Wortmantocht richting het Zuigerplasbos. De naam Wortman haal ik van Google maps en zegt mij niets. Toch zal ik die naam vandaag nog een keer tegenkomen. Voorlopig loop ik tegen een dunne wind in langs de ontdooiende wetering waar zwanen proberen op het ijs te klimmen en er steeds doorheen zakken.

Langs die Wortmantocht schiet het goed op en hoef je weinig op je kaart te kijken. Voorlopig rechtdoor. Wel voeg ik een bos aan de verzameling toe, het Jagersbos. Er valt inderdaad te jagen want in een bospad zie ik op honderd meter twee grote reeën die blijkbaar niet bang zijn voor al het hondengeblaf uit de naburige kennel.

overal ben je hier welkom

Zuigerplasbos

Tijdens de drooglegging van Oostelijk Flevoland is er voor de dijkaanleg zand gewonnen uit de oude Zuiderzeebodem. Op die plaats ontstond de zogenaamde Zuigerplas. Als je er dan vanaf de zestiger jaren een bos omheen laat groeien ontstaat er het Zuigerplasbos. Tegenwoordig is het een recreatiebos met onder andere een locatie voor de scouts en een belevenissenbos voor jonge kinderen voor de betere speel- en avonturenuitdagingen. Even kort samengevat waar ik nu na de onderdoorgang van de Hanzespoorlijn op af loop.

Een blik op de Zuigerplas gedeeltelijk nog bedekt met ijs

Maar voor dat ik de plas bereik sta ik stil bij een soort Eerste Wereldoorlog-tank. Hij heeft geen kanon maar een graafarm. Het futurisme gaat verder in het water er naast. Daar woelt en zuigt een slurfmonster over de bodem van een wetering. Met een ingenieus palensysteem drijft het bemande zuigbeest zich voort terwijl het aan de achterkant alle blubber door een plastic buizensysteem naar een bezinkvijver perst. 

Op een bord lees ik dat de Zuigerplas voor de tweede maal schoon en uitgezogen wordt. Nu van zwarte blubber. Aan de zuidwestkant van de plas is een hele waterkom opgespoten met deze blubber. Terecht wordt er gewaarschuwd voor drijfzand. 

Goudkust

Na het ronden van het drijfzand volgt nog een laatste stuk langs een zijtak om het Zuigerplasbos uit te komen. Met het passeren van het Tuindersbos komt mijn totaal op acht stadsbossen. Via het Tuindersbos kom ik bij een wijk waar de minder bedeelden al kleine villa's bewonen en de echt verdwaalden op grote eilanden moderne kastelen hebben laten bouwen waar een klein AZC jaloers op zou worden. Verschillen zullen er altijd blijven, maar de voetafdruk van sommigen is wel erg ruim.

laatste stuk het Zuigerplasbos uit

Boulevard

De route trekt zich van deze weelde niets aan en koerst in de richting van de TV-toren van Lelystad. Het nadeel van zo'n toren is dat je hem al ver van tevoren ziet, maar nog een snelweg moet oversteken en een andere wijk moet passeren om er naast te lopen en door te steken naar de westelijke waterkant van de stad. Hier geen bossen meer maar een totaal ander karakter. Hier gaat de maritieme wereld van Lelystad open. Als eerste de Houtripsluizen waar net een duwboot wordt geschut.

Langzaam trek ik door in zuidwestelijke richting naar het Bataviakwartier. Aan mijn rechterhand zie ik in de verte aan de andere kant van het Oostvaardersdiep een staalconstructie waar duidelijk een hurkende man in te herkennen is. Op een informatiebord lees ik dat deze stalen reus van bijna 26 meter hoog Exposure heet en sinds 2010 peinzend over het Markermeer kijkt. Het kunstwerk van de Schot Antony Gormley staat op een strekdam aan het begin van de Houtribdijk bij Lelystad.

Voor de detaillisten: het kunstwerk telt 18.245 stalen hoeklijnen, 547 knooppunten en 14.284 bouten. De reus zit met zijn lichaam dicht bij de grond. "Als de zeespiegel stijgt, zal de man natte voeten krijgen, in stilte de horizon aanschouwend."

De Batavia

Even later sta ik bij de replica van de Batavia waar de outlet Bataviastad naar is genoemd. Het is te koud om er lang naar te staren. De outlet op zijn beurt is weer een imitatie van een vestingstadje. Veel nep dus, maar dat is de koffie met appelgebak in de Taveerne naast de Bataviawerf zeker niet. En belangrijk, het is er warm en je mag er gebruik maken van de toiletten in de museumachtige entree ernaast. Wat een luxe voor een wandeling in januari. 

Ik wist niet dat Lelystad een boulevard had, maar de brede wandelstrook langs de waterkant krijgt nu toch die uitstraling. Zeker als ik vierhonderd meter verder de ronde Lelystad Bataviahaven bereik. Hoewel Noah's Ark zeker een bliktrekker is gaat de meeste aandacht niet uit naar de overige schepen. Nee mijn interesse gaat naar het gigantische appartementengebouw aan de haven dat als een eiland buiten de wijken van Lelystad aan het Markermeer staat. Op een of andere manier hangt het hele complex wat los in de ruimte.

een beetje boulevard gevoel met links het museum Batavialand

Bataviahaven

Bataviahaven met op de achtergrond Noah's Ark

Werkeiland

Na de Bataviahaven neemt de indrukwekkendheid van de boulevard af. De huizen aan de Saerdam hebben zelf wel een mooi uitzicht over het Markermeer, maar hun aanblik vertraagt het wandeltempo niet. Tranend van de koude zuidwesten wind blijft er niets meer over van het boulevardgevoel.

Saerdam, einde boulevardgevoel

Twee kilometer verder langs de Oostvaardersdijk bereikt de route pas weer enige bebouwing in de vorm van een maritieme werkhaven, het Wortmangemaal en voormalig werkeiland Lelystad-Haven.

fris geschilderde betonning in de maritieme werkhaven

Bij de maritieme werkhaven kijk ik kort naar de gigantische afmeting van de drie windmolenvleugels die op een ponton zijn aangevoerd. Zo zie je pas echt goed hun omvang.

Het hoogteverschil is goed te zien bij de Noordersluis vlak naast het Wortmangemaal

Vorige week liep ik aan het eind van de middag over de brug bij het begin van de Lage Dwarsvaart waar deze zich in het bos de Hollandse Hout afsplitst van de Lage Vaart. Vandaag loop ik er bij het Wortmangemaal weer over. Nu aan het einde van de vaart waar het gemaal het water over een vijf tot zes meter hoogteverschil het Markermeer in pompt. 

Wortmangemaal

De naam Wortman ben ik vandaag nu al twee keer tegen gekomen. Wie is Wortman eigenlijk? Op Wikipedia lees ik dat het Gemaal Wortman is genoemd naar dr. ir. Hendrik Wortman (1859-1939). Van 1919 tot 1929 was Wortman directeur-generaal van de Dienst der Zuiderzeewerken, die tot taak had de polders aan te leggen. Op 13 september 1956 werd de ringdijk om de polder Oostelijk Flevoland gesloten. In november 1956 werd het Gemaal Wortman in bedrijf gesteld. Op 27 juni 1957 viel Oostelijk Flevoland officieel droog.

Bij het gemaal maakt een groot bord mij duidelijk dat ik het 'Werkeiland' betreed. Geen idee. Dus toch maar even lezen op een informatiebord en internet. 

Lelystad-Haven is de oudste wijk van de Lelystad. Het is een vroege zelfstandige kern, in 1951 ontstaan door de bouw van de eerste huizen voor de pioniers die aan de drooglegging van Oostelijk Flevoland werkten op het zogenaamde 'Perceel P', later 'Werkeiland Lelystad-Haven'. Zo ontstond een kleine nederzetting met een stuurhuis, een kantine die dienstdeed als dorpshuis en houten barakken voor de arbeiders. Voor de ingenieurs waren er stenen huizen, later werden er ook arbeidershuisjes gebouwd.

De route daalt de dijk af en slingert zich nu door de nieuwere delen van Lelystad-Haven en bereikt de eerste uitlopers van Het Bovenwater. Het einde van de tocht komt naderbij. De gang blijft er in waardoor het fotograferen zich beperkt zich tot snelle impressies.

Hollandse Hout met de auto

Met het bereiken van de auto aan het begin van de wijk de Hollandse Hout komt er een eind aan dit 'ommetje Lelystad' in twee delen. Van alle kanten heb ik de stad nu kunnen bekijken. Naast een overvloed aan bossen was ik vandaag geïmponeerd door het appartementencomplex bij de Bataviahaven. Voorlopig heb ik Lelystad nu wel voldoende gezien. De volgende keer weer naar de open landbouwstroken richting het Ketelmeer.

in de Goudkust zag ik deze ontwikkeling naar een woke mens
ze hebben ook alles in Lelystad 

Zie al mijn wandelingen in Nederland