Romeinse Limespad: wandelen van Odijk naar Centraal Station Utrecht

Forten en bunkers

Zaterdag 10 juni 2023
20 kilometer

Groepsschuilplaatsen tussen het fort bij Rhijnauwen en het fort bij Vechten

Strategisch belangrijk gebied

Het bord laat ons uitbundig weten dat we nu het Bunkerpad betreden. We zijn dan ook niet verrast dat er bunkers staan. Maar na vijftig meter tellen we er al minstens dertien om ons heen met vrij korte tussenruimtes. "Waarom hebben ze er hier zoveel gebouwd? De weg van Bunnik naar Utrecht moet een belangrijke nadering zijn geweest."

Even zoeken op internet leert dat deze provinciale weg, N411, en de spoorlijn Arnhem-Utrecht in de twee wereldoorlogen inderdaad belangrijke naderingen naar het westen van Nederland waren. Er was nog een reden waarom er hier naast forten ook veel bunkers zijn gebouwd. We lopen hier op de zogenaamde Houtense Vlakte. Dat is het gebied ten oosten van de stad Utrecht, tussen het tegenwoordige Utrechtse Sience Park en de gemeente Houten. Omdat het gebied hoger ligt dan de omgeving kan het niet geïnundeerd worden. Hierdoor vormde de Houtense Vlakte destijds een zwakke plek in de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Bij een doorbraak van de vijand konden de inundaties hier omtrokken worden en lag de weg naar Den Haag en Amsterdam open.

Voor een effectieve verdediging zijn rond dit gebied dan ook veel forten gebouwd. Al in het begin van de negentiende eeuw zijn de vier lunetten aangelegd ter afsluiting van de oostrand van de stad Utrecht. In de jaren 1860 werd rond Utrecht een tweede kring van forten aangelegd. Deze verdedigingslinie lag verder van de stad omdat de reikwijdte van het geschut gedurende de 19e eeuw flink was vergroot. Op de Houtense Vlakte verschenen toen ook twee nieuwe forten: Fort bij Rijnauwen en Fort bij Vechten.

Blijkbaar konden de militairen vanuit de forten toch niet voldoende het gebied tussen de twee forten onder waarneming en vuur houden om het echt af te sluiten. Tijdens de Eerste Wereldoorlog zijn op de Houtense Vlakte veel betonnen groepsschuilplaatsen gebouwd. Deze zijn nog steeds in het landschap terug te vinden. Ze waren bedoeld als onderkomen bij beschietingen en bombardementen, als de loopgraven tussen de schuilplaatsen niet genoeg dekking boden. Een aantal groepsschuilplaatsen is uitgerust met een schietgat zodat ze ook als kazemat voor een machinegeweer gebruikt konden worden.

Odijk-Bunnik

Dit leren wij allemaal onderweg en na afloop. Niet gering. We leren nog veel meer. Daarover later. Vanochtend brachten trein en bus ons terug naar onze LEP (laatste eindpunt) Odijk. Door de verwachte warmte starten we vroeger dan normaal. De Kromme Rijn ligt er nog en maakt het volgen van de route lekker simpel. Achtertuinen, hoge hagen van doorgeschoten gras, tapijten van populieren zaadpluis, hoge en lage wegonderdoorgangen laten wij achter ons om in het Wapen van Bunnik de appeltaart met slagroom te genieten. Prima gebakken en een heerlijke eerste rust.

een sneeuwveld van zaadpluis op een green van de Bunnikse golfbaan

de Oude Kerk van Bunnik

Bunnik-Fort bij Vechten

Ondanks ons trage tempo weten wij twee kanovaarders voor te blijven. We lopen dus harder dan de stroomsnelheid van die Kromme Rijn. Deze oppepper is van korte duur als twee dames ons eenvoudig inhalen ondanks hun regelmatige stop om op het Jaagpad vlierbloesem te plukken. Om vlierbloesemsiroop te maken laten we ons vertellen. Dichter bij Rhijnauwen neemt de drukte op het water toe. De gelijknamige theetuin is zo te zien een geliefd doel voor kanoërs en roeiers. Begrijpelijk, want het ziet er aantrekkelijk uit daar aan de overkant.

afwisselende stukken in de zon en schaduw

Bij de parkeerplaats van Rhijnauwen verlaten we de Kromme Rijn, onze metgezel vanaf Wijk bij Duurstede voor meer dan twintig kilometer. Het bunkerpad, waar je ook boerenbunkergolf kunt spelen, leidt ons dwars door de weilanden en langs de bunkers naar het Fort bij Vechten. Onderweg leren we waarom het Fort zo heet als we een cluster boerderijen en huizen passeren die het vroegere dorpje Vechten vormen. Nu is het een kleine woongemeenschap binnen de gemeente Bunnik. Op Wikipedia leren we dat dit kleine gehuchtje langs de N411 een lange geschiedenis kent. In de Romeinse tijd lag hier vlakbij het castellum Fectio, dicht bij de plek waar de rivier de Vecht (Fectio) zich van de Rijn afsplitste.

tegenwoordig loop je via een houten brug naar een traverse van de vestingwal

vroeger liep je niet zo maar aan vijandzijde over de gracht.
vanuit de bunkers werd je gezien en beschoten.

Fort bij Vechten

Na het passeren van de spoorlijn en de onderdoorgang van de A12 bereiken we een ruim aangelegde parkeerplaats met de aankondiging van het Waterlinie Museum in het Fort bij Vechten. Het wandelpad leidt naar een houten brug die verbonden is met een doorsnijding van de vestingwal. Dit nieuwe gangetje geeft een goede indruk van de aanzienlijke dikte van de wal. Binnen in het fort zie je links en rechts bunkers die de fortgracht onder waarneming en vuur moesten houden. Het meest opvallend is de grote zogenaamde bomvrije kazerne.

Het hele fort telt zestien bomvrije grondgedekte gebouwen lees ik. In het fort is nog een kleiner fort gemaakt, dit reduitgebouw functioneerde als laatste toevluchtsoord. Het geschut van het fort grendelde de Houtense Vlakte en de spoorlijn Arnhem-Utrecht af. Tijdens de mobilisatie van 1914-1918 werden de eerder genoemde loopgraven en schuilplaatsen van gewapend beton aangebracht. Zelfs nog in 1939-1940 werden drie gietstalen mitrailleurkazematten op de frontwal van het fort gebouwd.

Wij lopen het Waterliniemuseum kort in en uit, zwerven langs festivaltenten in aanbouw en monden uit bij een brasserie in een van de voormalige houten fortgebouwen. Het fort wordt tegenwoordig als evenementenlocatie gebruikt. Volgens de bediening tijdens onze rust zouden de enorme festivaltenten en alle tafeltjes op het terras van de brasserie opgebouwd worden voor een bruiloft met 700 gasten. Je zult als bruidspaar op dit mega-idee gekomen zijn en ieder even persoonlijk voor zijn en haar komst willen bedanken. Dat kun je dan beter vanaf een bühne doen. Vanaf de bühne, niet voor de bühne.

een oude toegangsbrug in de richting van het reduit

Castellum Fectio

Jazeker, ook vandaag op het Romeinse Limespad weer een herinnering aan de Romeinen. Dit keer in de vorm van een plattegrond van een Castellum, een soort Romeinse kazerne met barakken voor de manschappen en het kader, een wapenlokaal, een voorpoort en een achterpoort. Alles om die Batavieren buiten de Romeinse deur te houden. Castellum Fectio wordt met een in de grond verwerkte plattegrond en informatieteksten uit de doeken gedaan. Het geeft een goede indruk van de omvang van dit Romeinse verdedigingssteunpunt op de splitsing van de toenmalige Rijn en Vecht.

duidelijk de achterpoort

Mars naar Utrecht

Wij marcheren door over de Marsdijk, passeren de mooi onderhouden boerderij Nieuw Slagmaat, sluipen onder de A-27 door, maken nog wat foto's van de prachtige tuin bij voormalige boerderij de Klomp en stormen met wat verkeerd lopen door langs de Plas Laagraven om tenslotte met een loopbrug over de A12 het 'Utrecht binnen de snelwegen' te bereiken.

natuurlijke klompen bij boerderij De Klomp.

Vroeger had je steden binnen de wallen of binnen de grachten. Dat gaf in ieder geval gevoelsmatig een veilig gevoel. Utrechters kunnen zich veilig wanen achter hun snelwegen. Te voet kom je er overdag niet levend in zonder een voetgangersbrug. Tot onze verrassing komen we achter deze moderne verdedigingslinie niet direct in de bebouwing maar in een soort rimboe. Links van je op dertig meter afstand, achter die geluidsmuren waar een zacht ruizen vandaan komt, is de wereld van voortrazende auto's waar sommigen lak aan alle snelheidsgeboden hebben. Zelf lopen we over smalle bospaadjes langs stille slootjes en manoeuvreren langzaam Utrecht binnen. Met een bruggetje over een oude wetering die water aanvoerde naar de Lunetten. Langs volkstuinen en sportvelden komen de eerste huizenrijen steeds dichterbij. Een korte rust op een plantsoen komt ons op nieuwsgierige en verbaasde gezichten te staan. Wat zijn dat voor lui languit liggend op ons plantsoen?

op de Jutfaseweg langs de Vaartse Rijn is deze boom
 een deel van een voormalige omheining geworden.

Met goed kaartlezen en enig gokken bereiken we al zigzaggend door de wijk Hoograven de Vaartse Rijn. Alles in deze omgeving claimt een voorganger van de Rijn geweest te zijn. Wij keuren alles geschiedkundig goed en stappen door in de toenemende middagwarmte. Stimulerend is te zien hoe in Utrecht de cafés in de binnenstad van bier en andere dranken worden voorzien. Hele palletwagens gaan van de vrachtauto op het platte schip. Daar gaan wij niet op wachten.

De oude binnenstad

Na station Vaartse Rijn volgt een snelle doorsteek via café Ledig Erf naar de Oude Gracht. Eerst een ijs op kosten van Frank. Alles is vandaag op kosten van Frank. Het is feest, hij komt uit de binnenstad van Utrech. Vroeger kende hij hier alle heggen en steggen. Over de schaduwzijde van de Oude Gracht lopen we tussen de vele toeristen langs prachtig onderhouden gevels. En aan de waterzijde de karakteristieke werven en werfkelders. Nog mooier is wat er op het water gebeurt. Kanoën is hier een attractie. Je komt hier ook vooruit zonder elkaar te bedreigen. Ook fluisterstille loungevlotten glijden voorbij in een aangepast traag tempo. Hier leeft Utrecht op een warme zaterdagmiddag. 

De Dom

Frank laat mij alle kanten van het Domplein zien. De oude domkerk, het deel dat in een storm verloren is gegaan, een mooi standbeeld van een vrouw met een fakkel als verzetsmonument, de onderdoorgang van de toren en voortzetting in de drukte van winkelstraten tussen de Dom en het station.

Het is echt druk vandaag. De fut is er een beetje uit. Veel zou ik nog in deze straten willen bekijken, maar de koelte van Hoog-Catharijne is verleidelijker. Dat winkelcentrum is een stuk aantrekkelijker gemaakt met de laatste opknapbeurt. Sinds 2018 loop je als Nederlander ook echt mee in de tijd nu ik lees dat het The Mall Hoog Catharijne heet. Welke projectontwikkel-communicatiegoogem moest weer zo nodig deze toevoeging over zijn gladde tong laten vloeien. Die moeten ze een keer op de Oude Gracht en Kromme Rijn tegen de stroom in naar Wijk bij Duurstede laten roeien. Werkt goed voor je hoofd en je handen. Wij hebben het in omgekeerde richting zeker met plezier gelopen. Volgende keer gaan we verder in Utrecht. Kijken wat ons de stad nog meer te bieden heeft.

Zie al mijn wandelingen in Nederland