Utrechtpad: wandelen van Scherpenzeel via Valleikanaal en De Treek naar Amersfoort

Langs de Lunterse Beek naar Amersfoort

Woensdag 8 januari 2025
 ± 21 kilometer

Tweede Wereldoorlog bunker in de Liniedijk tussen Woudenberg en de Bruinenburgersluis

Klap

Klap. Het schuine hek sluit met een lichte dreun tegen de robuuste stijlen als ik het zand- en heidegebied van de Ringheuvels verlaat. Doodgemoedereerd loop ik al zeker twee kilometer in het Leusdense deel van landgoed Den Treek. De laatste kilometer zelfs door een omheind gebied bij het Langeveen en de Ringheuvels. Mooi, alweer een prachtig stuk in de heerlijke winterzon. Alleen als ik achterom kijk grijnst een wolf mij toe. Geen levende gelukkig, maar een op een geplastificeerde waarschuwingsposter.

Ik was blijkbaar nog meer dan in de rest van het bos in het 'wolvenleefgebied'. Altijd goed als je daar achter komt wanneer je het hek achter je dicht doet. Of dat veel uitmaakt weet ik niet want wolven lopen hier makkelijk in en uit. Wandelen en vooral hardlopen doe ik wel meer in De Treek, nog nooit een wolf gezien. Dat wil ik zo houden. De aanwijzing op de poster 'Geef de wolf ruimte om weg te komen' is zeker aan mij besteedt. 'Neem langzaam afstand'. Dat lijkt mij een cursus in zelfbeheersing. Net zo iets als het vinden van de juiste bus naar Scherpenzeel.

Bussafari

Met een begin per spoor naar Amersfoort en de busrit naar Scherpenzeel zou het wandelen om halftien beginnen. Zou, want het werd tien uur. Als je op het busstation in gesprek raakt met een lid van je hardloopgroep en gewoon mee instapt kom je helemaal niet in Scherpenzeel. Zij en haar echtgenoot komen uit Leusden, daar gaat mijn bus ook langs dacht ik nog vaag. Maar ze gingen helemaal niet naar huis, maar juist verder. Zo zat ik even later wel leuk te vertellen over het wandelen in Schotland, maar zag na tien minuten dat deze bus naar Spakenburg ging. Super dom en bij de volgende halte super snel eruit, tien minuten wachten en weer terug naar het busstation bij Amersfoort Centraal. Dit keer wel de goede bus. Tachtig, Bus 80, moet je hebben. Toch nog even vragen of hij echt door Scherpenzeel gaat. Nu gaat alles goed komen. Nog voor één volgende stap in Schotland al op bussafari in Utrecht.

Start trainingsplan

In mei wil ik weer over de Cape Wrath Trail in Schotland wandelen. Dit keer naar de vuurtoren op het eindpunt. Dat wordt weer pittig wandelen. (zie mijn blog 'Pad zonder Pijlen' voor een korte beschrijving van de Cape Wrath Trail).

de vuurtoren van Cape Wrath

Daarom ben ik vandaag begonnen met het verder uitbouwen van de wandelconditie. Met één keer wandelen per maand stond die conditie tot december op een waakvlam. Andere sporten hadden meer aandacht. Maar drie wandelingen in december vormden een eerste aanzet. Voor het vervolg heb ik naast het Veluwe Zwerfpad nu ook het Utrechtpad uitgekozen voor de voorbereiding. Elke maand drie wandelingen van 20 tot 25 kilometer en in april ook een tweedaagse met rugzak en een overnachting in mijn tentje. Misschien ook nog enkele wandelingen met de groep 'Samen op Pad', SOP.

route van vandaag

Vandaag de eerste wandeling over het Utrechtpad. De beschreven etappe nr 7 van Woudenberg naar Amersfoort van ruim 16 km heb ik uitgerekt door te starten in Scherpenzeel (zie de link naar de startsite van het Utrechtpad van Wandelnet). De route valt voor mij in vijf delen uiteen; een eerste deel van Huize Scherpenzeel naar het Valleikanaal, dan kilometers over de Liniedijk tot aan de Bruinenburgersluis, daarna een doorsteek langs landgoed De Boom naar Landgoed Den Treek, als vierde de slingerende passage door de bossen en heides van Den Treek richting Amersfoort en tot slot de laatste kilometers in de gemeente Amersfoort tot aan grens van de oude binnenstad bij de waterpoort Monnikendam. Wat al die kilometers verbindt is het water dat begint als Lunterse Beek, doorstroomt in het Valleikanaal, afbuigt langs de Oude Lunterse Beek en overgaat in de Heiligenbergerbeek.

Huis Scherpenzeel naar Valleikanaal

Vijf over tien stap ik dan eindelijk uit de bus bij de Hervormde kerk van Scherpenzeel. De zon schijnt uitbundig en is zover gestegen dat de bovenkant van de kerk al verlicht wordt. Zelf loop ik in de schaduw Park Scherpenzeel in en trek mijn kraag omhoog, want hier is het nog fris. Huis Scherpenzeel steekt nog koel wit af tegen de kale bomen. De enige kleur bestaat uit het blauwe wapen van Scherpenzeel met de zes zilveren lelies en mijn roodverkleumde handen om het fototoestel.

Ontspannen loopt het in het open park waar ik na een paar honderd meter de hondenuitlaters achter me laat. De wandeling komt echt op gang bij het bereiken van de Lunterse Beek. Nog nooit zag ik deze beek zo hoog stroomopwaarts van dichtbij. Een beek die vijftien jaar geleden een twistpunt opleverde over de naamgeving in Amersfoort; ik hield het bij Heiligenbergerbeek en mijn schoonmoeder bij Lunterse Beek. Schoonmoeders en beken, wie kent ze niet. Later kwam ik er achter dat de beek na de uitbreiding van het Valleikanaal tussen 1935 en 1941 vanaf het kanaal als Heiligbergerbeek door de wereld stroomt. Mijn Amersfoortse schoonmoeder liep in die tijd al rond en heeft waarschijnlijk thuis de oude naam nog gehoord. De wederzijdse vasthoudendheid leidde niet tot een schisma en de beek, hij stroomde gewoon door.

Lunterse Beek ten zuiden van Scherpenzeel

Met behulp van de uitstekende bewijzeringsstickers vind ik gemakkelijk mijn weg tussen de weilanden naar het Valleikanaal. Vlak voor het kanaal valt mijn blik op de verschillende voedselautomaten bij melkveebedrijf 'T BROEK. Alles uit de automaat aan de kop van de stal; melk, vlees, kaas.

Van een pamflet lees ik dat de automaten op zondag gesloten zijn. Een gecamoufleerd varken kijkt mij geïnteresseerd aan. Hij weet nog niet of hij ook in deze automaat zal eindigen. Was het maar eeuwig zondag.

Over de Liniedijk naar de Bruinenburgersluis

Vlak na de automatenboederij bereik ik de brug in de Broekerweg over het Valleikanaal. De stickers raak ik even uit het oog en sla rechts af het fietspad op, het Jaagpad richting Woudenberg. Je loopt hier aan vijandzijde langs de verdedigingslijn de Grebbelinie. Vijfhonderd meter verder wordt en passant de uitstroom van de Lunterse Beek in het Valleikanaal overschreden.

over het fietspad, dat blijkbaar Jaagpad heet

bunker in de Grebbelinie

de Lunterse Beek net voordat hij uitstroomt in het Valleikanaal

Uit de verhalen dacht ik dat de Grebbelinie speciaal tegen de dreiging van de Duitsers in de dertiger jaren van de vorige eeuw was gebouwd. Bij de even verder gelegen Post van Lambalgen leer ik van een informatiebord dat deze liniedijk op dit traject al anderhalve eeuw eerder werd gebouwd tegen de hinderlijk interesse van de Fransen. Toch handig zo'n wandeling.

bunker bij de Post van Lambalgen kijkend naar vijandzijde

Bij de Post van Lambalgen verlaat ik vijandzijde en klim aan eigen zijde van het kanaal op de dijk zelf om daar de stellingen te inspecteren. Op het informatiebord lees ik het verhaal van een sergeant die op 13 mei 1940 blij was dat de kapitein werk gemaakt had van de inrichting:

"Plotseling dreunt een schot. En daarmee is een artillerievuur begonnen dat gedurende circa 7 uur op onze stellingen neerkwam. De verbindingen werden verbroken en een regen van granaten kwam op ons neer. Rechts bij Lambalgen krijgt een boerderij een voltreffer. Wat zijn we dankbaar dat onze kapitein de stelling zo goed als gereed heeft.

Tien minuten neus ik rond bij de informatieborden, de bunkers en de lage dekkingswallen boven op de dijk van de Post van Lambalgen. Wel fris in januari, maar toch liever dan het lenteweer in mei 1940.

Om mij heen denkt de natuur ook niet meer aan het oorspronkelijke doel van de dijk. In het schootsveld groeien struiken en boompjes, ganzen zwemmen zonder kopzorgen voorbij.

Om de paar honderd meter verschijnt er weer een solitaire bunker om het onderlinge verband te garanderen. Dat de Grebbelinie hier de oorspronkelijk loop van de Lunterse Beek volgt is goed te herkennen aan de slingerende bochten van het water en de Liniedijk.

Bij de Woudenbergse Stationstraat wordt de dijk kort onderbroken. Noord daarvan slingert de dijk verder naar sluis Roffelaar. Aan de uitstroomkant is het hoogte verschil van meer dan een meter goed te zien. Maar eerst een boterham op een bank in de zon. Allerlei vitamines stromen binnen.

De pauze voorbij gaat het nog anderhalve kilometer mooi over de Liniedijk. Rechts uitgestrekte weilanden die ooit in geval van een aanval onderwater gezet zouden worden en links kleine bospercelen in het coulissenlandschap tussen Woudenberg en Leusden.

ze hebben hier houten reigers

Bij de Bruinenburgersluis verlaat het pad het Valleikanaal en blijft de oorspronkelijke loop van de Lunterse Beek volgen. Van de Grebbelinie-website: 

"Hier gingen waterloop en liniedijk tot de komst van het Valleikanaal in 1935 uiteen. Er was in het overige noordelijke deel wel een liniegracht, waarvan gebruik werd gemaakt bij het graven van het Valleikanaal. Door schotbalken te plaatsen in de sluis, kon worden voorkomen dat het water van de gracht zou weglopen door de Lunterse Beek."

Deze sluis ligt daarom niet als de andere sluizen dwars in het Valleikanaal, maar aan de westzijde als het ware in de dijk. Er omheen zijn verschillende bunkers om deze kwetsbare plek te verdedigen.

de Bruinenburgersluis gezien vanuit de Heiligenbergenbeek/ Oud Lunterse Beek

Via landgoed De Boom naar landgoed Den Treek

Vanaf de Bruinenburgersluis heet de beek formeel Heiligenbergerbeek, hoewel er bordjes staan met het opschrift Oud Lunterse Beek. Mijn wandelschoenen worden daar niet koud of warm van en stappen nu weg van het Valleikanaal. Even verder alweer een relikwie uit het verleden; het traject van de opgeheven spoorlijn van Amersfoort naar Kesteren in de Betuwe. Na de oorlog is deze lijn door de beschadigde brug over de Neder-Rijn niet meer voor personenvervoer in gebruik genomen en is het deel tussen Leusden en de Veenendaallijn ontmanteld. Nu prima geschikt om er 'ringslangenbroeihopen' op te zetten.

oude spoorlijntraject

Of het ter herinnering is weet ik niet maar met een loopbruggetje over twee spoorrails bereikt het pad het bospark van Landgoed Huize De Boom. Met de regen van de laatste dagen is het er afwisselend droog en nat je weg zoeken langs de rand van het bos tot de ingang van het landgoed.

Heiligbergenbeek bij De Boom

Huize De Boom

Vanaf de ingang van De Boom een vervelend stuk over het fietspad langs de drukke Geeresteinselaan. Gelukkig gaat ook hier het pad achter de Heiligenbergerbeek aan en begint aan de doortocht naar De Treek, eerst een rustige asfaltweg langs de beek en bij de instroom van de Woudenbergse Grift overgaand in een zandpad door een weidegebied met kleine bospercelen. Prachtig wandelen.

u betreedt het super grote landgoed Den Treek-Henschoten

Landgoed Den Treek

Bij het bereiken van de omgeving van Huize Den Treek wordt een echt bosgebied betreden. Ooit ontstaan in de 19e eeuw door beplanting van een zandverstuivingsgebied door de familie De Beaufort. Een familie die dit gebied en nog veel meer nog steeds bezit. Prettig is dat het landgoed is opengesteld.

Huize Den Treek vanaf de zijkant

het oude poorthuis van Huize Den Treek

zichtlijn richting voorzijde Huize Den Treek

De route slingert door de Treek. Eerst naar het natte Langeveen. Daar houd ik een tweede rust op een groen uitgeslagen bank met aan mijn voeten een licht bevroren sloot aan de rand van het veen, dat momenteel nog vol met bruin pitrus staat. Luxe is overal te vinden.

vreemd vergroeide beukenboom

Aan de andere kant van het Langeveen sta je ineens weer in een golvende heide met hier en daar nog restanten van de zandverstuivingen, het gebied de Ringheuvels. Even verder nog restanten van weides. Alles wat hier in de vorige eeuw aan moeizame veeboerderijen is opgebouwd wordt weer teruggegeven aan de natuur, zoals het oude weidegebied 't Waswater en het Vogelwater dat vijftien jaar geleden weer tot een bosplas werd gegraven.

de Ringheuvels

zicht op het Waswater

Het Vogelwater

Als laatste deel naar de Amersfoortse kant van de Treek een doorsteek over en langs de moerassige heide Hazewater. In het voorjaar zie je hier op een droog, wat hoger punt vaak vogeltellers staan bewapend met decimeterslange camera's. Soms zien ze ook vogels. 

Gemeente Amersfoort 

Amersfoort wordt tegenwoordig niet meer door de stadsmuren beschermd maar door de A28. Niet over een ophaalbrug, maar via een loopbrug kom je ongeschonden de stad binnen om daar onder verkeersgeruis je boswandeling voort te zetten in hondenlosloopgebied Nimmerdor.

Nimmerdor

Tussen de jankende en blaffende viervoeters schiet het goed op en bereik je langs een welvarend stratenparcours opnieuw de Heiligenbergerbeek. De routeplanners hebben goed werk geleverd om je via allerlei 'groene longen' tot dicht bij de binnenstad te brengen. Als laatste gidst de beek je langs het Randenbroeker parkbos tot midden in de stad.

de Heiligenbergerbeek langs het Randerbroekerbos met op de achtergrond Huize Randenbroek

Huize Randenbroek, waar ooit in de zeventiende eeuw de architect en schilder Jacob van Kampen woonde, ben ik niet meer van dichtbij gaan bekijken. De laatste kleine kilometer lokt. Ook de instroom van de beek in de Amersfoortse grachten beperkt zich tot een foto vanaf de andere kant van de Stadsring. Eigenlijk lokt ook de bus. Dit maal slag ik er in één keer de goede te kiezen. Je leert veel op zo'n wandeldag.

waterpoort de Monnikendam

Zie al mijn wandelingen in Nederland