Hermannshöhen: wandelen van Hilter am T.W. naar Dissen am Teutoburger Wald

Tief im Wald

Dinsdag 10 september 2019
13,5 kilometer van Hilter am T.W. naar Dissen am T.W.

Tiefer kan man nicht sinken
„Haben Sie viel Sturmschäden gesehen im Wald?“ 
Vroeg hij vanuit zijn four-wheel-drive. 
„Ja, es gibt viel Schäden“ antwoordden wij. We hadden net verbaasd langs tientallen afgebroken sparren en beuken gewandeld. 
„Ach, Sie kommen aus den Niederlanden. Ich kann im Moment keine Deutschen Waldarbeiter finden. Ihre Landsleute arbeiten jetzt für mich.“ En hij wees naar de bosrand aan de overkant waar zaaggeluiden te horen waren. 
„Tiefer kann man nicht sinken“ riep hij lachend en plagend. 
„Und dann haben wir letzte Woche mit Fußball auch noch mit zwei zu vier von Holland verloren. Alles geht slecht.“ Hij had er duidelijk schik in. 
„Wir werden einander im EK-Finale treffen“ kaatste ik terug. Je moet elkaar in het leven een beetje opbeuren. Ook als je in een Duits bos loopt. Die EK-finale is natuurlijk wensdenken. Alleen de vraag is voor welk van de beide landen. Ik denk dat ik het al weet.

Wacker
Vanochtend ben ik op tijd opgestaan in Hotel Wacker. Judith liet zich minder inspireren door de naam. Daarom bracht ik voor het ontbijt de auto naar het geplande eindpunt ten noorden van Dissen. Daarna met de fiets terug.
Mijn vroege vertrek had in het hotel toch voor enige consternatie gezorgd. Judith werd kort na mijn vertrek gewekt door een van de eigenaressen van het hotel. Of ze wel wist dat de auto weg was. Misschien was het kloppen op de deur ook wel een controle geweest of er überhaupt nog iemand was. Vriendelijk werd Judith er aan herinnerd dat er inclusief ontbijt gereserveerd was. De gedekte tafel stond al een tijdje op ons te wachten. We waren de enige gasten. Een prima, keurig hotel, waar men niet meer streeft naar een volle bezetting. De aardige dames zijn ruim over de zeventig schat ik en doen het wat rustiger aan. Heel verstandig.

Natrup
De eerste kilometers gingen door het open veld en het dorpje Natrup. Daar zouden wij zo willen wonen. Lekker rustig, mooie huizen, aantrekkelijke omgeving. Bij het zien van een beschilderd luik in een oude gevel raakte Judith geboeid door het motief. Volgens haar moeten ze hier ook aan quilten doen, waarmee dit dorp hoger op de sociale rangorde komt. Voor mij bleef het een decoratief beschilderd gevelluik. Niemand te zien voor een uitleg, het is hier slaperig vredig. Hoewel, een paar honderd meter verder worden wij indringend in de gaten gehouden door een kleine alien op een muur.

Deze foto is een vergroting van de gevel. Moest erbij voor de quilters zei Judith.
het is een luik en geen quilt riep ik nog. Kansloos.

Afwisselend bos
Vijfhonderd meter voorbij het dorp bereiken we de bosrand en mogen om te wennen deze nog even volgen. Om toch weer op de officiële Hermannsweg te komen moeten we ten slotte weer veertig meter omhoog het bos in. Eenmaal boven loopt het kort ontspannen op gelijke hoogte tot we weer afdalen naar de brug over de autobaan A33. Dit brengt weer afwisseling met open plekken in het bos en stukken weiland.

Ten oosten van de snelweg gaat het opnieuw flink omhoog. Allengs versmalt het pad tot een echt wandelpad waar je achter elkaar moet lopen. Hele stukken gaat het letterlijk over de kam waar je aan beide zijden naar beneden kunt kijken. Zonder dat we het echt merken passeren we de Hülsberg, raken kort de weg kwijt en komen met de hulp van Google maps weer op het goede spoor.

Bij de Wehdeberg fotografeert Judith een mededeling op een informatiebord dat haar gehijg bevestigt. Nu weet ze het zeker, het is hier behoorlijk klimmen en dalen en zij is dus niet de enige die dat vindt. Dat ik het maar weet.

Een na laatste pauze
Na de Wehdeberg gaat het flink naar beneden over een smal pad op een kalkbodem. Langzaam wordt het bos opener. De zon dringt op de open plekken prachtig door de bomen. 

Open plekken die ook zijn ontstaan door afgebroken bomen. Het moet hier enorm gestormd hebben waarbij hele rijtjes bomen elkaar hebben meegetrokken. Hier en daar houden half ontwortelde beuken zich nog overeind met de hulp van een soortgenoot. Een volgende storm zal de genadeklap worden. Voorlopig bieden afgezaagde stammen ons een geïmproviseerde
lunchtafel.

Noller Schlucht
Bij de Noller Schlucht controleert Judith nog een verkoophutje van een wolfabriek. Op maandag gesloten. Wat jammer nou.

De Schlucht ligt aan een van de doorgaande wegen door het Teutoburger Wald. Die wegen zijn prettig voor de afwisseling en voor de oriëntatie om zeker te weten waar je zit. Maar die wegen liggen niet voor niets daar. Het zijn van oudsher de laagste plekken om gemakkelijk aan de andere kant van het woud te komen. De meeste mensen willen ook niet in het woud zijn, maar er zo snel en gemakkelijk mogelijk doorheen. Dat was vroeger al. 

En nu nog raast het verkeer er snel doorheen. Voor plezierwandelaars, figuren die zo lang mogelijk het woud in de lengterichting willen volgen, betekent het daarentegen steevast inspannend dalen en daarna weer adembenemend omhoog. Sommige plezierwandelaars worden dan tijdelijk gewoon wandelaar.

Laatste pauze
Na de Noller Schlucht werken we ons voor de laatste keer naar grote hoogte en volgen een tijdje de Schollegge-kam. Driehonderd meter voor uitkijktoren Steinegge vinden we het niet erg om op aanwijzing van een van de vele richtingwijzers steil af te dalen naar het Waldhotel waar ik de auto vanochtend heb geparkeerd. Tevoren heeft Judith al op haar telefoon uitgedokterd dat er bij het Rathaus in Dissen een Eiscafé is. Dat wordt het einddoel. Niet langer te voet, maar angstwekkend snel mit dem PKW, Personenkraftwagen. Allemaal minder gezond, maar wel lekker.

de dagberichten worden samengevoegd in een totaalverslag:

Hermannshöhen 2019-2023-

Hermannshöhen: wandelen van Lienen naar Hilter am Teutoburger Wald

Malepartus

Maandag 9 september 2019
15,5 kilometer van Lienen naar Hilter am T.W.

Sprookjesbos

Nicht wechseln bitte
Na een kort stuk door de velden direct omhoog om 'warm' te lopen en dan meteen weer stoppen bij restaurant Malepartus voor de eerste rust. Uitstekend. Een heerlijke cappuccino om twaalf uur, anderhalve kilometer na het begin van de wandeling vanuit Lienen. Naast ons zat er nog een tweetal op het verder lege terras. Dat waren Duitse mensen. Voor de rest ontmoetten we alleen maar Nederlanders in dit woud op maandagochtend. 

Malepartus, een vreemde naam voor een restaurant. Letterlijk vertaald: slecht-stuk. In sommige Duitse sprookjes schijnt het de aanduiding te zijn voor een vossenhol. Desondanks zaten we argeloos op het terras.

"Nach Aufnahme der Bestellung bitte nicht mehr die Plätze
wechseln" stond er achter ons op de muur. Er stond geruststellend wel 'bitte' bij, maar wij zijn niet meer van plaats veranderd na de bestelling van onze cappuccino. Je weet het maar nooit in Duitsland. Wij hielden ons aan de huisregels. We waren al blij dat restaurant Malepartus op deze maandagochtend midden in het Teutoburger Wald open was.

Wat zou er gebeurt zijn als we wel gauw aan een andere tafel waren gaan zitten? We hebben het niet uitgeprobeerd, maar een kilometer verder waren we blij met onze gehoorzaamheid. Midden in het bos stonden langs het pad demonstratief op boomstronken verschillende afgehakte voeten ten toon gesteld. Bij welk sprookje die horen werd ons niet duidelijk. We zijn het niet meer gaan vragen. Snel doorlopen in dit sprookjesbos. Nu kan het nog.

Judith langs grote balsemienen

Bad Iburg
Na vijf kilometer bospad waren we toe aan een volgende cappuccino en een toilet, of omgekeerd. Waldhotel Felsenkeller bood beide. Bij de passage van het stadje hebben we na de pauze te rechtlijnig de route gevolgd waardoor we alleen de buitenkant van Schloss Iburg, de Schlossstrasse en de kortste route naar het volgende bospark hebben gezien. Dat gaan we de volgende keer anders doen.

Schloss Iburg vanaf hotel Felsenkeller

Schloss Iburg, Amtsgericht

Laatste stuk

Binnen een kwartier stonden we in bospark Freeden voor de klim terug naar de kam. Dat kostte weer de nodige inspanning waar Judith minder enthousiast van werd. Over de bomen valt niet zo veel te vertellen. Het is mooi om doorheen te lopen, maar als het er veel worden, en dat is vaak het geval bij een bos, dan lijken die bomen erg op elkaar.

De afwisseling kwam weer terug na de rust bij de Freedenhütte. Vandaar ging het door de bosrand met zicht op de vallei. Voorbij het dorpje Sentrup verlieten we het bos en slalomden over weidepaden en boerenasfaltweggetjes naar ons hotel.

oude boerderij

Forellenautomaat

's Avonds zijn we met de auto teruggereden naar Bad Iburg voor een diner in het sfeervolle Gasthof zum Freden. Het regionale menu smaakte uitstekend hoewel de combinatie van forel met Bentheimer Schweinebraten voor mij nieuw was. Je wordt er wel volledig door gevuld. Op de terugweg zagen we vijfhonderd meter verder de herkomst van de forel. Niet alleen de combinatie van vis met varkensvlees was nieuw. Je kunt in Bad Iburg bij de lokale forellenvijvers je forel in allerlei soorten en maten uit een automaat trekken. Dat is weer eens wat anders dan een Nederlandse kroket.

de dagberichten worden samengevoegd in een totaalverslag:

Hermannshöhen 2019-2023-

Hermannshöhen: wandelen van Tecklenburg naar Lienen

Kalksteinbruch

Dinsdag 27 augustus 2019
18 kilometer van Tecklenburg naar Lienen

Wonderbaarlijke verlenging

Op een mij bekend blog staat dat wij vandaag twintig kilometer hebben gelopen. Als ik het na terugkeer op mijn kaart nog een keer kritisch nameet kom ik toch echt niet verder dan ongeveer achttien kilometer. Navraag leert dat de twintig kilometer geteld zijn met een stappenteller.

Stappentellers zijn mooie apps. Ze geven inzicht in je bewegingspatroon en de hoeveelheid lichaamsbeweging. Zo hoorde ik onderweg al dat we tientallen etages had beklommen. En dat terwijl we maar één trap waren tegengekomen en ik dacht dat die app alleen stappen telde. Als je je telefoon met die tellerapp 's morgens meteen na het opstaan in je broekzak stopt dan telt het leuk op. Zelfs als je naar het toilet gaat ben je volgens die app al goed bezig.

Ik had vooraf gezegd dat we zestien kilometer gingen wandelen. Oké, tel je de wandeling van de auto naar het startpunt en van het eindpunt naar de bushalte erbij dan kom je aan meer. Maar de rest zijn alleen 'opvulstappen'. Die reken ik niet bij wandelen. Wandelen is echt op pad zijn, om je heen kijken, ontspannen, genieten. 
Het wederzijds vertrouwen heeft er niet echt onder geleden. De stemming werd meer beproefd door de aanhoudende warmte: drieëndertig graden. Judith moest zich goed inspannen om de aaneenschakeling van korte klimmetjes en afdalingen te verwerken. Maar van een afkorting wilde ze niet weten. That 's the spirit.

Bleke ochtendzon
Vanwege de verwachte warmte verlaten we Tecklenburg al voor achten via verschillende braamstruiksebinnenpaden. In de nog bleke ochtendzon passeren we de mooie visvijvers bij Haus Marck. Het pad voert naar de langgerekte Strubberg waarover het Teutoburger Wald zich verder naar het zuidoosten voortzet. Een mooie start met een ruime terugblik op de zuidhellingen van Tecklenburg. 

Landschapsamputaties
Om het uitzichtpunt bij de Kleeberg te bereiken boren we ons met tegenzin eerst door de kabaalzone van de brede snelweg A-1. We bereiken daarmee een gebied met kalkafgravingen. 
Kalkwinning is in de omgeving van Lengerich al eeuwen een activiteit voor broodwinning. In eerste instantie voor lokale toepassing, maar met de aanleg van verschillende spoorlijnen in de laatste decennia van de negentiende eeuw werd grootschalige afvoer mogelijk. De huidige Dykerhoff cementfabriek, die nog steeds nadrukkelijk aanwezig is, startte al in 1872. 

Al dat gegraaf laat zijn sporen na. Vanaf de Kleeberg zien we onder ons het azuur blauwe water in een oude langgerekte schacht, die nu als "canyon" aan de passanten wordt aangeprezen. In dit Naturschutzgebiet 'Steinbruch im Kleefeld' vormt de nieuw ontstane natuur het leefgebied van kalkminnende orchideeën en andere planten. Ook de Oehoes vinden hier bescherming. Je schijnt er mooi doorheen te kunnen wandelen, maar baden of kamperen levert je een boete van minstens 35 euro op lees ik in de Westfälische Nachrichten.
Wij moeten verder, want de warmte stijgt in rap tempo en Judith past haar tempo omgekeerd evenredig aan. Gelukkig volgt er een lang stuk door het bos voordat we bij de Finkenberg in de volle zon op de bodem van een oude groeve lopen. Ook in deze voormalige groeve komt de natuur weer tot leven met jonge berken en ander loofbomen. In een wandelbrochure van de cementfabriek heet dat Renaturierung:
Mit dem Abbau von Kalkstein im Steinbruch verändern wir das Landschaftsbild. Aber wir geben der Natur zurück, was wir ihr nehmen, denn unsere Verantwortung für den Steinbruch endet nicht mit dessen Erschöpfung.

Niet iedereen uit de omgeving is net zo blij met dit gegraaf en het mooie voornemen van 'Renaturierung'. 
Daar krijgen we even verderop gevoel en beeld bij als we ruim drie kwartier langs de actieve groeve lopen en zicht hebben op de enorme weggevreten bak met aan de rand de kolossale Dykerhoff-cementfabriek.

Het lijkt mij een uitdaging om hier een goede balans te vinden tussen een eeuwenoude economische activiteit en de massaliteit waarin een landschap verdwijnt. Meer naar het oosten zien we de terrassen waar nu een complete heuvel verdwijnt terwijl wij zelf langs de steile wanden van een half weg gegraven heuvelrug verder wandelen. Natuurlijk is alles keurig met hekken omgeven om 'Absturz' te voorkomen. 

Cultuurbotsingen
De honger naar meer kalk dwingt de Hermannsweg ten noordwesten van Lienen zelfs tot een nieuwe route. Midden in het bos forceren hekken ons het oude pad te verlaten en via een ruime omtrekking de wandeling voort te zetten. De fiere beuken zullen hier waarschijnlijk met angst en beven kijken naar de nieuwe hekken waarbinnen zij nu nog mogen leven. Hoe lang nog?

Wij pauzeren in hun schaduw en gaan hun Absturz niet meemaken Langzaam naderen we het punt waar we het pad vandaag gaan verlaten. Ook daar worden beuken 'verarbeitet'.

 

De motorkettingzagen janken door het schemerige woud. Mannen met rode helmen en topkwaliteit gehoorbescherm-ing ontdoen de gevelde bomen van hun armen en benen. Moderne bosbouw met imponerend grote machines.

Al kilometers hopen we dat het aangekondigde restaurant Malepartus gisteren zijn Ruhetag had. Gelukkig, er staan auto's op de parkeerplaats en het terras is bevolkt. Wij hebben genoeg buiten gelopen en betreden de minder warme binnenruimte.

Het is even wennen om in deze Beierse inrichting te pauzeren. Onze traditiebeleving en Duitsland-kennis wordt nog meer verward met de bediening door een jongeman met een Aziatische achtergrond in Lederhose. Alsof je in Zuid-Limburg poffertjes gaat eten in Zaanse Schanshuisjes. De Amerikaanse cola en de lokale Apfelschorle trekken zich echter van deze Babylonische visuele verwarring niets aan en doen hun verkoelende werk. De Lederhose ziet ons een halfuur later aangesterkt weer vertrekken voor onze laatste anderhalve kilometer heuvelafwaarts naar het dorp Lienen.

Feierabend
Duitsland kent geen nationale OV-site. Het zoeken van een busverbinding is een moeizame aangelegenheid. Ook op Google maps zie je niet automatisch alle bushaltes zoals in Nederland. Via digitale omwegen was ik er achter gekomen dat er in de hoofdstraat van Lienen bij het Rathaus een halte met de juiste busverbinding richting Lengerich zou zijn. In Lengerich zou er overgestapt moeten worden voor eindbestemming Tecklenburg waar de auto was achtergelaten. 

Lienen

De binnenkomst van Lienen was aangenaam qua aanzien en qua rust. In de vermeende hoofdstraat was het zelfs heel rustig. Slechts twee mensen, geen Rathaus, geen bushalte. Bij een van de dames kwam ik te weten dat we ons voor het voormalige Rathaus bevonden en de bushalte bij die Schule stond. Daarna volgden er armbewegingen met de vermeende route naar die Schule. Maar ik moest mij beeilen want de bus zou zo vertrekken en hij komt maar één keer per uur langs. Vielen Dank roep ik nog, draai mij om, Judith weg. Wel ver..ampt. 

Na wat gezoek zie ik haar op een bankje in de schaduw. Van verre gebaar ik snel te komen terwijl ik uit mijn ooghoeken de bus in de gaten hou. Wanneer die zijn motoren start snel ik vooruit om tijd te rekken bij de chauffeur. Net als ik hem uitleg dat meine Frau gleich kommt, verschijnt Judith op het pleintje en is de man vriendelijk bereid te wachten. En hij biedt zelfs aan ons in een keer mee te nemen naar Tecklenburg. Van Lengerich, het eindpunt van zijn rit, mogen wij mee als verstekelingen. Hij heeft daarna Feierabend, woont in Tecklenburg en biedt aan ons vlakbij het centrum af te zetten.

foto van een andere RVM-bus

Met super, fabelhaft en meer van dat soort kreten nemen we een halfuur later afscheid. Hoe je met een vriendelijke chauffeur kunt genieten van het Duitse openbaar vervoer. 

Thuis komen we erachter dat er voor de volgende wandeling hele omwegen moeten worden gemaakt om überhaupt met openbaar vervoer naar begin- en eindpunt te komen. We gaan dat Nederlands oplossen door een Fahrrad mee te nemen. Er zijn in Duitsland veel vriendelijke buschauffeurs, maar de kans dat ze  allemaal Feierabend zullen hebben net als wij mee willen zal zijn grenzen kennen.

de dagberichten worden samengevoegd in een totaalverslag:

Hermannshöhen 2019-2023-