Utrechtpad: wandelen van Station Veenendaal-West naar Scherpenzeel

Gier Gure Grebbelinie

Woensdag 26 maart 2025
 ± 22,5 kilometer (inclusief 1 km aanloop)

Gure gierlucht

Alles ademt hier Foodvalley. Het slaat aan de oostgrens van de provincie Utrecht nog net niet op je longen. Wat een irritante mestlucht hangt er eind maart tussen Veenendaal, Renswoude en Scherpenzeel. Veel mest zal verwerkt zijn in de recent omgeploegde en geëgde akkers. Hier en daar komt het ook uit stallen. Naast gewone stallen heb je er veel megastallen, vooral tussen Renswoude en Scherpenzeel. Beesten zie je buiten die voedselfabrieken niet en wat er binnen gebeurt blijft raden. Oké, ik eet er waarschijnlijk ook van mee.

Raden was vandaag ook het weer. Buienraaier verwachte voor vandaag aangenaam weer. Dat was waarschijnlijk buiten deze voedselvallei. Geen zon gezien en de hele dag heb ik al mijn lagen kleding aan kunnen houden. Prima om te wennen aan het Schotse weer dat mij in mei te wachten staat op mijn vervolgtocht over de Cape Wrath Trail. Toch hoop ik dat het daar warmer zal zijn.

sluis bij verdedigingswerk De Rode Haan in het Valleikanaal ter hoogte van de Slaperdijk bij Veenendaal-West

Inunderen

Of inunderen door Nederlanders is uitgevonden weet ik niet, maar in de afgelopen eeuwen hebben ze er wel een vak van gemaakt. Voor inunderen heb je water nodig en middelen om dat water vast te houden. Niet te veel en niet te weinig. Je moet er als vijand goed in weg zakken, maar er niet overheen kunnen varen, ongeveer 40 centimeter diep. Bij de Gelderse Vallei kan er vanuit de hoger gelegen Nederrijn water de vallei in stromen. Ook stromen er verschillende beken vanaf de hogere Veluwe richting het westen. Het meeste water komt uiteindelijk bij Amersfoort bij elkaar en gaat via de Eem richting zee. 

een doorlaat in de Slaperdijk voor water uit de Lunterse Beek
ten oosten van Renswoude
als je die afsluit hoopt het water zich op aan de oostkant

Maar wil je de boel leuk onder water zetten dan moet het water niet weer meteen weg stromen. Je hebt dus in de vallei dwarsdijken nodig, zogenaamde kades. Bij zo'n kade maak je een sluis en als je die afsluit hoopt het water zich op voor de kade. Zelf blijf je op en achter de veilige dijken. Verder moet je er voor zorgen dat de vijand de sluizen niet in handen krijgt anders mislukt je plan. Dus daar bouw je een verdediging, zogenaamde werken en forten met kazematten en bunkers.

Dijken, kades, linies, sluizen, stuwen, werken en forten

Dit was een echte Grebbeliniedag. Alles wat je voor een lekkere inundatie nodig hebt ligt hier onder en voor je voeten. Al twee maanden geleden tijdens mijn eerste wandeling over het Utrechtpad van Scherpenzeel naar Amersfoort leerde ik dat de Grebbelinie veel ouder is dan de periode van de Tweede Wereldoorlog.

standvastige militair bij het Fort aan de Buursteeg.
Op de achtergrond het Bezoekerscentrum Grebbelinie.

Toch begreep ik vandaag pas goed waarom de houten militaire poppen bij het Bezoekerscentrum Grebbelinie zo'n ouderwetse Stadhouderlijke of Bataafse uitstraling hebben. De Grebbelinie is oorspronkelijk bedoeld om de Fransen buiten de deur te houden. Daartoe werd al rond 1745 met de aanleg van de linie begonnen. Door een militair hergebruik net voor en in de Tweede Wereldoorlog heeft de linie het formeel tot 1951 volgehouden als verdedigingslijn.

twee linies onder water (bron website Verkeersbureaus.info)

In Wikipedia lees ik "De Grebbelinie was een voorverdediging van de Hollandse Waterlinie, een Nederlandse verdedigingslinie, gebaseerd op inundatie. Deze linie liep door de Gelderse Vallei vanaf de Nederrijn bij de Grebbeberg te Rhenen langs het Valleikanaal en de Eem tot aan de Zuiderzee, later het IJsselmeer. De linie is 60 kilometer lang."

Hoewel er blijkbaar een niveauverschil is van 6 meter tussen de Nederrijn en de toenmalige Zuiderzee/het huidige Eemmeer, lukte het op enkele kritieke momenten toch niet om de landerijen ten oosten van de linie onder water te zetten. Net op die momenten stond het water in de Rijn te laag. 

ook nu nog veel moerassige stroken oost van de Slaperdijk
(hier zuidoost van Camping de Grebbelinie)

Slaperdijk

Op andere momenten stond er weer teveel water in de Rijn en bij doorbraken van de Gelderse rivierdijken kwam dan het oosten van de provincie Utrecht regelmatig onder water te staan. Soms zelfs tot aan Amersfoort aan toe. Dat begon al na het afgraven van veel veen (turf) rondom Veenendaal in de 16e eeuw. De Utrechters hadden zo genoeg van die overstromingen dat ze een reservedijk aanlegden. Over die dijk, de Slaperdijk, begin ik vanochtend mijn wandeling nadat ik van station Veenendaal-West de aansluiting met het Utrechtpad hervind.

Turfweide

Tot aan de Veenendaalse Grift moet ik nog op gang komen en laat mij al slingerend door de rand van Veenendaal-West afleiden door de restanten van een turfweide en een verzameling volières. 

Ik verbaas me er over dat de route je een hele omleiding laat volgen om voorbij de sluis in de Slaperdijk te laten komen. 'Ze zijn zeker bang dat je overreden wordt' denk ik terwijl ik over de Grift kijk, of heet het hier al Valleikanaal. He, een sluis. Even een foto maken. Wat ik mij dan nog niet realiseer is dat dit een sluis in de Grebbelinie is omgeven door het verdedigingswerk De Rode Haan.

Schalm richting spoorwegovergang

Linie van Juffouwwijk

Ik vervolg mijn wandeling, passeer de A12, ontwijk het verkeer op de Kooiweg en ben blij als ik weer een onverhard pad op mag, de Schalm. Net voor de spoorwegovergang staan twee bunkers omgeven door een stelsel van wallen. Apart denk ik nog. Waar tegen of waarvoor? Later lees ik dat de ene bunker van Nederlandse origine is van vlak voor WO II. De andere is na de bezetting door de Duitsers gemaakt om op hun beurt weer een aanval van de geallieerde tegen te houden. 

Alles draait om tegenhouden. En omdat het terrein nauwelijks verandert komen landstrijdkrachten bij de dezelfde punten in het terrein uit. Of dat tegenwoordig door het gebruik van drones verandert lijkt mij niet.

De komende dagen ga ik dit verhaal langs alle forten en werken tot aan Scherpenzeel afmaken

hoogtepunt Kasteel Renswoude

Zie al mijn wandelingen in Nederland